انسان عاقل همیشه می تواند درست یا غلط بگوید، چیزی که به او خرد، طرز فکر و رسیدن به هسته می دهد دانش محوری است. برای داشتن روش صحیح در تحقیق از آفاتی که دانش را آلوده می کند دوری کنید و همیشه دانش را در نظر بگیرید. خارجی است. این یک امتیاز است اگر برای همه مفید باشد.
کافی است یکی از آثار او را بردارید و بخوانید و در برخی از گفته های او تأمل کنید. کتاب «تعیین منتهی الامکان» در جغرافیا، نجوم و طول و عرض جغرافیایی کشور مؤثر است. بخش های اصلی این کتاب مربوط به دانش و بحث است. و در این زمینه عدد تاثیر بسزایی دارد و همواره در پی اصلاح اشتباه دیگران، دفاع صحیح از گفتار خود در این زمینه و دقت در آن است.
اما در این کتاب جملاتی تاریخی وجود دارد که به طرز تفکر و نحوه مواجهه و شناخت مربوط می شود. خوشبختانه این اثر به فارسی نیز ترجمه شده است (ترجمه احمد آرام، دانشگاه تهران، 1352)، به عنوان متن عربی (موسسه تاریخ معارف اسلامی، سزگین، جغرافیای اسلام، جلد 25، فرانکفورت، 1992). و همچنین تنها فتوکپی از متن باقی مانده است و همچنین پراکنده شده است (به کوشش فواد سزگین، مؤسسه تاریخ تاریخ اسلام، فرانکفورت، 2010، بر اساس نسخه خطی کتابخانه فاتح سلیمانیه، شماره 3386). متن عربی سخت است و مرحوم آرام زحمت زیادی کشیدند تا به فارسی روان شود و البته در این زمینه زحمت کشیده است. تفاسیر اگر بخواهم کتابی از ابوریحان و متاوی بگیرم چند مثال می زنم:
اولین نکته این است که در ابتدای این کتاب وقتی به مردم دنیا نگاه می کنم می بینم که همه
همه جا را اهل جاهلیت گرفته اند و با اصحاب فضل دشمنی می کنند و هرکس را که به جواهر علم آراسته است آزار و اذیت و ظلم می کنند. بیرونی می گوید، علم ستیزی به اندازه ای قوی است که ممکن است مرا به احکام طالع بینی وادار کند (تحدید، ترجمه، آرام، ص 1) آن را به ضلالت و ضلالت نسبت می دهند تا دیگران را بسازند. افراد نادانی که دوست دارند با آن دشمنی کنند. رنگ الحاد و الحاد را می آموزند تا اهل معرفت نابود شوند و با از بین بردن آنها وضعیت خودشان نیز پنهان بماند. بیرونی در اینجا دو سیاست تندروهای علم ستیز را در نظر می گیرد، یکی نسبت دادن «هذیان» به او و دیگری متهم کردن علم به «الحاد». مردم تظاهر به نادانی می کنند تا در امان باشند و هیچکس از نادانی آنها باخبر نشود.
و نكته سوم اينكه بيروني در ادامه سخنان خود از ضرورت علم براي زندگي جمعي بشر مي گويد: «من تعجب مي كنم كه اگر كسي از منطق بدش بيايد چون قادر به كشف آن نيست، آن را عجيب خواهد يافت». (تدید ترجمه ص 6). در خارج، عده ای از دشمنی با ارسطو صحبت می کنند. دلیلش این است که مؤمنان «در افکار و عقاید و چیزهایی دیده اند که با اسلام موافق نیست». تعبیر آنها این است که اگر در زمان ارسطو، یونانیان ستارگان و بت ها را می پرستیدند، این چنین است، اگر آنچه ارسطو گفته «نظر» بوده و نه «دین»، مردم را به بت پرستی، عقاید علمی متهم می کنید و آن را کنار بگذاریم. . بیگانه یک نکته خنده دار اضافه می کند و آن اینکه این گروه علم ستیز به جایی رسیده اند که هر اسمی که به «سن» ختم می شود و به یونانی منسوب می شود، متهم به «کفر و الحاد» می شود! (تدید متن عربی ص 28). تمرکز بیرونی در روشنگری مخالفان علمی ضد اخلاق توسعه دانش، اگر از اتهام الحاد و پیوند علم به عالم دین برای تخریب علم و علما استفاده کنند، این نکته بسیار بدیع و مهمی است.
*منتشر شده در روزنامه اعتماد. 14 سپتامبر
6565
