ترمه چیست؟

ترمه، نوعی پارچه گرانبهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف است که از صنایع دستی نساجی نفیس ایران است.
ترمه نوعی از منسوجات سنتی ایران است که از گذشته های بسیار دور در ایران بزرگ تولید می شده است. کاربرد پارچه ترمه در محصولاتی متنوعی همچون رومیزی ترمه، رانر ترمه، کوسن ترمه، سجاده ترمه، جانماز ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، سرمه دوزی، کراوات ترمه، البسه ترمه و غیره از دیرباز جزئی از فرهنگایرانی بوده و هست. 
در آغاز زرتشتیان پایه گذار هنرترمه بافی بودند و از آن برای دوخت شلوارها و جامه های سنتی و مذهبی وبخصوص مراسم و جشن های خود استفاده می كردند كه از نوع راه راه آن (محرمات) به عنوان شال كمر استفاده می نمودند. معمولا ترمه را با بته جقه های آن می شناسند كه خود داستان و توصیفی دارد كه اینچنین است كه نماد و نقش ترمه برگرفته از سروی خمیده است كه ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی-زرتشتی دارد كه علاوه بر فروتنی و خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) داستانی این چنین دارد كه زرتشت پیامبر قدیم ایران زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده بعنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس ترین پارچه یعنی ترمه از ان استفاده میشده و میشود.  
در آغاز همه ترمه ها كاملا دستباف بدون دخالت هیچ دستگاهی بافته می شده است كه بعدها در قرون بعد كم كم دستگاههای سنتی بافت ترمه ساخته شد و تا همین چهل پنجاه سال پیش هم همه ترمه ها باهمین دستگاه های سنتی بافته می شد كه با ورود صنعت و ماشین و دستگاه های ریسندگی و بافندگی به این رشته بافت ترمه اكنون بگونه تمام ماشینی در كیفیت و ضخامت های مختلف از جنس ابریشم و در اندازه های پهنا 70 و 90 و 95 و 1 متر و 120 و 140 و 150 و 180 و 2 متر و حتی پهنا 3 متر هم با توجه به كاربرد آن بافته می شود.

از نظرارزشی ابتدا در رده نخست ترمه های قدیمی ( ترمه اصل ) قرار میگیرد كه از جنس كرك و پشم بافته میشدند كه به خاطر دستباف بودن و قدیمی بودن و شناسنامه دار بودنشان بعنوان كالایی عتیقه از گرانبهاترین و نفیس ترین ترمه ها هستند كه در انواع سوزنی و بقچه ای و شال ترمه شامل راه راه و محرمات و شال چارقدی و شال بندی و شال اتابكی و شال كشمیری و شال یزدی بافته می شده است كه متداول ترین نقش های به كار رفته در آن ها بته جقه گوزنی درختی و گل بنفشه است. بر روی این ترمه اصل دراصفهان با سرمه اصل (سیم نقره با روكش آب طلا) دوخت سرمه دوزی انجام می شود كه قیمت این دست بافته ها گاهی تا چند میلیون تومان و حتی بیشتر میرسد و ارزش فراوانی در گذر زمان پیدا كرده اند. . در رده دوم از نظر ارزش ترمه های ابریشمی هستند كه در گوناگونی و تنوع رنگ و نقش بسیار بصورت ماشینی در پهناهای مختلفی بافته میشوند و بسته به جنس و الیاف بكاررفته در آن آن وهمچنین تراكم و تعداد رنگ بكار رفته در آن از متری20000 تومان تا متری 200000 هزار تومان هم فروخته می شود كه در انواع بته بته ای- كتیبه ای – راه راه و پانلی تولید میشود.
ترمه همانند فرش دست بافت دارای تار و پود است که پود در پشت پارچه ترمه به صورت آزاد قرار می گیرد. ترمه اصیل ایران لاکی یا عنابی رنگ است و طرح بته جقه یا سرو خمیده جزء لاینفک آن است. امروزه با توجه به گرایش روزافزون جوامع مدرن به نمادهای سنتی و بومی، محصولات ترمه همچون کیف ترمه و ساک ترمه نیز بسیار مود توجه قرارگرفته است.
امروزه با پیشرفت صنعت نساجی و بافت پارچه ترمه در طرح ها و رنگ های متنوع بافته می شود. نقش ترمه در محصولاتی نسبتا نوینی همچون کوسن ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، پشتی ترمه، لحاف ترمه، پرده ترمه، رومبلی ترمه، کتاب های نفیس ترمه، صندوقچه ترمه، جعبه جواهرات ترمه، کیسه شاباش ترمه، لباس ترمه، کفش ترمه و رومیزی های ترمه سرمه دوزی شده از جمله مهم ترین محصولات تولید شده با پارچه ترمه می باشند. نقش‌های منحنی مانند بته جقه و گل‌های شاه‌عباسی در رنگ‌های مختلف در ترمه به کار می‌رود.        

انواع نقش بته در هنرهای سنتی ایران

در مورد انواع نقش بته و سابقه آن در صنایع دستی ایران برخی از محققان، مطالعاتی را انجام داده‌اند. فرم ساختاری این نقش‌مایه در هنرهای سنتی ایران دارای سابقه‌ای بسیار کهن است به‌طوری‌که ریشه این نقش‌مایه می‌تواند به برخی از مفاهیم نمادین هنر ایران اشاره داشته باشد. انواع نقش بته از لحاظ فرم کاملاً انتزاعی است و ازآنجایی‌که انتزاع درون آن به برخی از اشكال شباهت دارد، مفاهیم مختلفی می‌توان برای آن متصور شد.

انواع نقش بته را شبیه بادام، گلابی، کیسه چرمی مخصوص نگهداری سیم و زر و همچنین شکل باسمه‌ای مشت بسته بر روی یک سطح گلی یا گچی می‌دانند. البته نقش بته نمی‌تواند به مفاهیمی مانند بادام و گلابی اشاره داشته باشد؛ زیرا نقوشی از این قبیل که در هنر ایران از قبل از اسلام تاکنون این‌چنین گسترش یافته، چگونه می‌تواند به مفاهیم سطحی مانند بادام و یا گلابی اشاره داشته باشد اما در این شباهت‌ها انواع نقش بته را می‌توان به مثال نماد درخت سروی خمیده و یا شعله آتش و نیز به مثال پر تشبیه کرد چون در هنر ایران این مفاهیم بسیار پرمعنا هستند، که در ادامه به این مفاهیم نیز خواهیم پرداخت.

نقش بته علاوه بر هنر ایران در هنر شبه‌قاره هند نیز بسیار رواج دارد و بیشترین رواج آن مربوط به شال‌های کشمیری است. به‌طوری‌که یکی از انواع بسته به بته کشمیری موسوم است. در هندوستان این نقش‌مایه را سوک می‌نامند. سوک در هند به شیارهای اطراف رودخانه جمنا گفته می‌شود که در مسیر حرکت خود از دره کشمیر ایجاد شده‌اند. این نقش در شال کشمیر مانند  سجاده ترمه و شال ترمه کرمان رایج‌ترین نقش تلقی می‌شود.

انواع نقش بته با توجه به فرم ظاهری و جزئیات

نقش بته با توجه به فرم ظاهری و جزئیات تزیینی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که مهم‌ترین انواع نقش بته به‌قرار زیر هستند:

• بته جقه،
• بته کرمانی،
• بته افشاری،
• بته کشمیری،
• بته قهر و آشتی،
• بته کاج،
• بته شاخ گوزنی،
• بته بادامی،
• بته شاخ و برگ،
• بته دوقلو،
• بته مادر و بچه،
• بته‌های محلی مانند: قبادخانی و بته صوفی، بته میری، بته ماهی، بته سنندج، بته خرقه‌ای، بته ترمه‌ای، بته هشت گلی، بته کج، بته جقه برگی، بته جقه شاهی، بته گلابی، بته شال، هشت بته کردستانی و بته تاکی که هرکدام با توجه به شکل ظاهری و انتساب به یک محل خاص از یکدیگر قابل تفکیک هستند.

 منبع : fabric land