آیا پدر مادر از مهریه دختر ارث می برد
آیا پدر مادر از مهریه دختر ارث می برد
بله، پدر و مادر از مهریه دختر متوفای خود ارث می برند. مهریه از حقوق مالی زن است که به محض وقوع عقد، مالک آن می شود و این حق با فوت او ساقط نمی شود، بلکه به ورثه او منتقل می گردد. سهم پدر و مادر از مهریه دختر فوت شده، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای متوفی و همچنین وجود شوهر، متفاوت خواهد بود و بر اساس مقررات قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود.
فوت هر یک از زوجین، به ویژه زوجه، مسائل حقوقی پیچیده ای را در خصوص اموال و حقوق مالی او، از جمله مهریه، مطرح می سازد. مهریه، به عنوان یک حق مالی ممتاز و دینی بر ذمه زوج، با فوت زوجه از بین نمی رود و همچون سایر اموال متوفی، به ورثه او منتقل می شود. این انتقال، موجد پرسش ها و ابهامات فراوانی برای بازماندگان، به خصوص پدر و مادر، شوهر و فرزندان متوفی است. آشنایی با جزئیات قانونی و نحوه تقسیم مهریه در چنین شرایطی، از اهمیت بالایی برخوردار است تا حقوق هیچ یک از ورثه تضییع نگردد.
۱. ماهیت حقوقی مهریه و استمرار آن پس از فوت زوجه از منظر قانون
مهریه، مالی است که به موجب عقد ازدواج دائم یا موقت، بر ذمه مرد قرار می گیرد و به زن تعلق می گیرد. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این مالکیت، مستقل از وقوع دخول یا ادامه حیات زن است و از این رو، مهریه یک دین محسوب می شود که مرد مکلف به پرداخت آن است.
برخلاف برخی تصورات، فوت زن موجب ساقط شدن حق مهریه نمی شود. از آنجا که مهریه جزو حقوق مالی زن است، پس از فوت او نیز مانند سایر اموال و مطالباتش (مانند ارث و ترکه) به ورثه او منتقل می گردد. وراث می توانند به قائم مقامی از متوفی، مهریه را از شوهر مطالبه کنند. این اصل بر مبنای این واقعیت استوار است که مهریه از زمان عقد به مالکیت زن درآمده و لذا بخشی از دارایی های او تلقی می شود که پس از فوت، به ورثه منتقل می گردد. عدم پرداخت مهریه توسط شوهر، او را مدیون می سازد و این دین تا زمان پرداخت یا ابراء، بر ذمه او باقی می ماند.
توارث بین زن و شوهر تنها در ازدواج دائم برقرار است. ماده ۹۴۰ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد: «زوجین که زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» بنابراین، در ازدواج موقت، اگرچه زن حق مهریه دارد و این مهریه با فوت او به ورثه اش منتقل می شود، اما شوهر از مهریه همسر متوفای خود ارث نمی برد. این تفاوت در ماهیت توارثی زن و شوهر در دو نوع عقد نکاح، نکته ای کلیدی در بررسی این موضوع است.
۲. نظام ارث در قانون مدنی ایران و جایگاه مهریه
قانون مدنی ایران نظام طبقاتی و درجات ارث را برای تقسیم اموال متوفی تعیین کرده است. وراث در سه طبقه اصلی دسته بندی می شوند که تا زمانی که حتی یک نفر از طبقه اول وجود داشته باشد، نوبت به ارث بردن طبقه دوم نمی رسد و همین طور تا طبقه سوم. جایگاه شوهر (یا زن) در نظام ارث، منحصر به فرد است؛ او جزو هیچ یک از طبقات سه گانه محسوب نمی شود، بلکه در کنار تمام طبقات ارث می برد و وجودش مانع ارث بری هیچ یک از طبقات دیگر نمی گردد.
- طبقه اول: شامل پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد (نوه و نتیجه).
- طبقه دوم: شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ) و برادر و خواهر و اولاد آنها.
- طبقه سوم: شامل اعمام (عموها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دایی ها) و خالات (خاله ها) و اولاد آنها.
مهریه نیز پس از فوت زن، به عنوان یکی از اجزای ترکه او، مشمول همین قواعد تقسیم ارث می شود. بنابراین، برای تعیین سهم الارث هر یک از وراث از مهریه، ابتدا باید طبقه و درجه وراث حاضر مشخص شده و سپس سهم هر یک با در نظر گرفتن قواعد و مواد قانونی مربوط به ارث، محاسبه گردد. گواهی انحصار وراثت، اولین و مهم ترین مدرک برای تعیین وراث قانونی و سهم الارث هر یک از آنهاست که باید پیش از هرگونه اقدام برای مطالبه مهریه، توسط مراجع قضایی صادر شود.
۳. سهم الارث پدر و مادر از مهریه دختر متوفی
پدر و مادر، به عنوان وراث طبقه اول، از مهم ترین ذی نفعان در ارث بری از مهریه دختر متوفای خود هستند. سهم الارارث آن ها بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای دختر متوفی و نیز حضور یا عدم حضور شوهر، متفاوت است که در ادامه به تفصیل بررسی می شود:
۳.۱. در صورت عدم وجود فرزند برای متوفی
اگر دختر متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم پدر و مادر از مهریه بیشتر خواهد بود. در این حالت، ابتدا سهم شوهر کسر می شود و سپس باقیمانده بین پدر و مادر تقسیم می گردد. همچنین، وقوع یا عدم وقوع دخول (نزدیکی) نیز در این شرایط تاثیرگذار است:
- اگر دخول صورت گرفته باشد:
در این حالت، زن مالک تمام مهریه است. ابتدا نصف مهریه به شوهر می رسد. سپس، از نصف باقیمانده، یک سوم آن به مادر و دو سوم به پدر متوفی تعلق می گیرد.
مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ میلیون تومان باشد و دختر متوفی فرزندی نداشته و دخول نیز صورت گرفته باشد.
۱. سهم شوهر: ۱/۲ از ۱۲۰ میلیون = ۶۰ میلیون تومان.
۲. باقیمانده مهریه: ۱۲۰ – ۶۰ = ۶۰ میلیون تومان.
۳. سهم مادر: ۱/۳ از ۶۰ میلیون = ۲۰ میلیون تومان.
۴. سهم پدر: ۲/۳ از ۶۰ میلیون = ۴۰ میلیون تومان.
بنابراین، پدر ۴۰ میلیون و مادر ۲۰ میلیون تومان از مهریه ارث می برند. - اگر دخول صورت نگرفته باشد:
بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، اگر طلاق (یا فسخ نکاح قبل از دخول) واقع شود، نصف مهریه ساقط می گردد. این قاعده در صورت فوت نیز اعمال می شود و تنها نصف مهریه قابل مطالبه است. در این حالت، نصف مهریه ساقط شده و از نصف باقیمانده، سهم شوهر یک دوم است و باقیمانده بین پدر و مادر تقسیم می شود (یک سوم برای مادر و دو سوم برای پدر).
مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ میلیون تومان باشد و دختر متوفی فرزندی نداشته و دخول صورت نگرفته باشد.
۱. مهریه قابل مطالبه: ۱/۲ از ۱۲۰ میلیون = ۶۰ میلیون تومان.
۲. سهم شوهر از مهریه قابل مطالبه: ۱/۲ از ۶۰ میلیون = ۳۰ میلیون تومان.
۳. باقیمانده مهریه قابل مطالبه پس از سهم شوهر: ۶۰ – ۳۰ = ۳۰ میلیون تومان.
۴. سهم مادر: ۱/۳ از ۳۰ میلیون = ۱۰ میلیون تومان.
۵. سهم پدر: ۲/۳ از ۳۰ میلیون = ۲۰ میلیون تومان.
بنابراین، پدر ۲۰ میلیون و مادر ۱۰ میلیون تومان از مهریه ارث می برند.
۳.۲. در صورت وجود فرزند برای متوفی
اگر دختر متوفی دارای فرزند (حتی یک فرزند) باشد، سهم الارث پدر و مادر هر یک به یک ششم از کل مهریه تقلیل می یابد. در این حالت، فرزندان متوفی نیز در کنار پدر، مادر و شوهر از مهریه ارث می برند.
- سهم هر یک از پدر و مادر: یک ششم از کل مهریه.
مثال عددی: فرض کنید مهریه ۱۲۰ میلیون تومان باشد و دختر متوفی دارای فرزند باشد.
۱. سهم پدر: ۱/۶ از ۱۲۰ میلیون = ۲۰ میلیون تومان.
۲. سهم مادر: ۱/۶ از ۱۲۰ میلیون = ۲۰ میلیون تومان.
سهم شوهر (در این حالت یک چهارم): ۱/۴ از ۱۲۰ میلیون = ۳۰ میلیون تومان.
باقیمانده (۱۲۰ – ۲۰ – ۲۰ – ۳۰ = ۵۰ میلیون تومان) بین فرزندان تقسیم می شود.
۳.۳. در صورت انحصار وراث به پدر و مادر
در صورتی که متوفی فرزندی نداشته باشد و شوهر نیز نداشته باشد (مثلاً به دلیل فوت شوهر قبل از زن یا عدم وجود شوهر)، وراث منحصر به پدر و مادر باشند، کل مهریه بین آنها تقسیم می شود. در این حالت، یک سوم مهریه به مادر و دو سوم به پدر متوفی می رسد.
مواد قانونی مرتبط با این سهم الارث ها شامل مواد ۹۰۶ (سهم زوج و زوجه)، ۹۰۷ (سهم اولاد)، ۹۰۹ (سهم پدر و مادر و اولاد)، ۹۱۳ (سهم ابوین و زوج و زوجه) و ۹۲۷ (اجتماع زوج و زوجه با ابوین و اولاد) قانون مدنی است که چارچوب قانونی تقسیم ارث را مشخص می کنند.
۴. سهم الارث شوهر از مهریه همسر متوفی
شوهر نیز، همانند سایر ورثه، از مهریه همسر متوفای خود ارث می برد. مبنای قانونی این حق، ماده ۹۴۰ قانون مدنی است که بر توارث زوجین در ازدواج دائم تأکید دارد. این حق ارث بری، بدون در نظر گرفتن اینکه مهریه توسط شوهر پرداخت شده باشد یا خیر، وجود دارد؛ اما نحوه اعمال آن متفاوت است.
تحلیل حقوقی ابهام رایج: آیا شوهر بدهکار مهریه، از آن ارث می برد؟
یکی از پیچیده ترین و محل بحث ترین مسائل در این زمینه، ارث بردن شوهر از مهریه ای است که خودش بدهکار آن است. برخی ممکن است تصور کنند که چون شوهر مدیون مهریه است، نمی تواند از آن ارث ببرد؛ اما تحلیل حقوقی بر اساس اصول قانون مدنی این موضوع را روشن می سازد. قانون گذار در ماده ۳۰۰ قانون مدنی به مفهوم «مالکیت مافی الذمه» اشاره کرده است: «اگر مدیون مالک مافی الذمه خود گردد، ذمه او بری می شود. مثل اینکه اگر کسی به مورث خود مدیون باشد، پس از فوت مورث دین او نسبت به سهم الارث ساقط می شود.»
بر این اساس، زمانی که شوهر هم بدهکار مهریه باشد و هم به واسطه وراثت، مستحق دریافت سهمی از همان مهریه شود، در حقیقت دو عنوان «بدهکار» و «طلبکار» در یک شخص جمع می شوند. در این حالت، به میزان سهم الارثی که شوهر از مهریه همسر متوفایش می برد، دین او ساقط می شود (تهاتر). به عبارت دیگر، او از مهریه ای که خودش مدیون آن است، ارث نمی برد به این معنا که مجبور به پرداخت آن بخش از مهریه به خودش نیست. این امر به معنای محرومیت از ارث نیست، بلکه یک نوع تسویه حساب حقوقی است که بار مالی را از دوش شوهر برای آن بخش از مهریه برمی دارد.
نکته مهم حقوقی: بر اساس نظریه مشورتی شماره ۷/۹۸۲ – ۱۳۹۸/۱۲/۱۰ اداره حقوقی قوه قضاییه، شوهر که بدهکار مهریه همسر متوفی است، به میزان بدهی خود از ارث محروم می شود. مهریه از دیون ممتاز محسوب شده و قبل از تقسیم ترکه، باید از سهم الارث شوهر کسر گردد. اگر سهم الارث شوهر کمتر از بدهی باشد، باقیمانده از سایر ترکه تأدیه می شود. این نظر، شفافیت لازم را در این خصوص فراهم می آورد و از تضییع حقوق وراث جلوگیری می کند.
سهم شوهر از مهریه
میزان سهم الارث شوهر از مهریه همسر متوفی، بستگی به وجود یا عدم وجود فرزند برای زوجه دارد:
- در صورت وجود فرزند برای متوفی: سهم شوهر یک چهارم (۱/۴) از کل مهریه است.
- در صورت عدم وجود فرزند برای متوفی: سهم شوهر یک دوم (۱/۲) از کل مهریه است.
مثال های عملی و عددی:
- مثال ۱ (با وجود فرزند): فرض کنید مهریه زن ۲۰۰ سکه بهار آزادی باشد و او دارای یک فرزند باشد.
۱. سهم شوهر: ۱/۴ از ۲۰۰ سکه = ۵۰ سکه.
این ۵۰ سکه از بدهی ۲۰۰ سکه ای شوهر کسر می شود. شوهر باید ۱۵۰ سکه باقیمانده را به سایر ورثه (فرزند و پدر و مادر در صورت حیات) پرداخت کند. در واقع، ۵۰ سکه از سهم الارث خودش به او می رسد و نیازی به پرداخت این مقدار به خودش ندارد. - مثال ۲ (بدون فرزند): فرض کنید مهریه زن ۲۰۰ سکه بهار آزادی باشد و او فرزندی نداشته باشد.
۱. سهم شوهر: ۱/۲ از ۲۰۰ سکه = ۱۰۰ سکه.
این ۱۰۰ سکه از بدهی ۲۰۰ سکه ای شوهر کسر می شود. شوهر باید ۱۰۰ سکه باقیمانده را به سایر ورثه (پدر و مادر در صورت حیات) پرداخت کند.
اگر زن متوفی هیچ وارث دیگری به جز شوهر نداشته باشد، کل مهریه متعلق به شوهر می شود و در این فرض، تعهد زوج به پرداخت مهریه به خودش ساقط می گردد.
۵. سهم الارث فرزندان از مهریه مادر متوفی
فرزندان متوفی در طبقه اول وراث قرار دارند و در صورت وجودشان، مانع ارث بری طبقات بعدی می شوند. سهم الارث فرزندان از مهریه مادرشان، پس از کسر سهم الارث شوهر (و سهم پدر و مادر در صورت حیات آن ها)، از باقیمانده ترکه (مهریه) محاسبه می شود.
نحوه تقسیم مهریه بین فرزندان متوفی بر اساس قاعده کلی ارث، به نسبت جنسیت آن هاست؛ یعنی سهم پسر دو برابر سهم دختر است.
مثال های کاربردی:
- مثال ۱ (یک پسر و یک دختر): فرض کنید مهریه قابل تقسیم بین فرزندان ۶۰ میلیون تومان باشد و متوفی یک پسر و یک دختر داشته باشد.
۱. مجموع سهام: ۱ (دختر) + ۲ (پسر) = ۳ سهم.
۲. ارزش هر سهم: ۶۰ میلیون ÷ ۳ = ۲۰ میلیون تومان.
۳. سهم دختر: ۲۰ میلیون تومان.
۴. سهم پسر: ۲ × ۲۰ میلیون = ۴۰ میلیون تومان. - مثال ۲ (دو دختر و شوهر): فرض کنید مهریه ۱۲۰ میلیون تومان باشد، متوفی شوهر و دو دختر داشته باشد و پدر و مادر فوت کرده باشند.
۱. سهم شوهر: ۱/۴ از ۱۲۰ میلیون = ۳۰ میلیون تومان.
۲. باقیمانده مهریه: ۱۲۰ – ۳۰ = ۹۰ میلیون تومان.
۳. تقسیم بین دو دختر: هر دختر ۱/۲ از ۹۰ میلیون = ۴۵ میلیون تومان.
مطالبه مهریه توسط فرزندان از پدر خود، کاملاً قانونی است و آن ها به قائم مقامی از مادر متوفایشان می توانند این حق را پیگیری کنند. در صورتی که پدر (شوهر متوفی) توان مالی لازم برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار ارائه داده و تقاضای تقسیط مهریه را بنماید.
۶. سهم الارث سایر وراث (خواهر و برادر، اجداد و نوادگان) از مهریه زن فوت شده
همان طور که پیشتر ذکر شد، نظام ارث در قانون مدنی ایران طبقاتی است. به این معنا که تنها در صورت عدم وجود وراث در طبقه اول (پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد)، نوبت به ارث بری وراث طبقه دوم می رسد. بنابراین، خواهر و برادر متوفی (اخوه) و اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ) تنها زمانی از مهریه زن فوت شده ارث می برند که هیچ وارثی از طبقه اول وجود نداشته باشد.
شرایط ارث بری خواهر و برادر
در صورتی که متوفی فاقد پدر، مادر، فرزند و نوه باشد، خواهر و برادر او به عنوان وراث طبقه دوم از مهریه ارث می برند. در این حالت، ابتدا سهم شوهر (یک دوم از کل مهریه) کسر می شود و باقیمانده بین خواهر و برادر تقسیم می گردد. نحوه تقسیم بین اخوه (خواهر و برادر) به شرح زیر است:
- اخوه اُمّی (خواهر و برادر مادری): اگر تنها یک نفر باشند، سهم او یک ششم (۱/۶) است. اگر بیش از یک نفر باشند، سهم آن ها در مجموع یک سوم (۱/۳) است که به طور مساوی بینشان تقسیم می شود.
- اخوه اَبی (خواهر و برادر پدری) یا اَبَوینی (خواهر و برادر پدری و مادری): پس از کسر سهم اخوه اُمّی (در صورت وجود) و شوهر، باقیمانده به اخوه اَبی یا اَبَوینی می رسد که سهم پسر دو برابر سهم دختر است.
مثال: فرض کنید مهریه ۱۰۰ میلیون تومان باشد، متوفی فرزندی ندارد، پدر و مادرش فوت کرده اند و یک شوهر، یک خواهر مادری و یک برادر پدری دارد.
۱. سهم شوهر: ۱/۲ از ۱۰۰ میلیون = ۵۰ میلیون تومان.
۲. باقیمانده: ۵۰ میلیون تومان.
۳. سهم خواهر مادری: ۱/۶ از کل مهریه (نه باقیمانده) = ۱/۶ از ۱۰۰ میلیون = ۱۶.۶۷ میلیون تومان. (این نحوه محاسبه در قانون ارث اخوه جای بحث دارد، در اینجا برای سادگی فرض می شود از باقی مانده است.)
۴. باقیمانده برای برادر پدری: ۵۰ – ۱۶.۶۷ = ۳۳.۳۳ میلیون تومان. (در واقع قواعد پیچیده تر است و بسته به وجود یا عدم وجود اخوه اَبَوینی یا اَبی صرف و اُمّی صرف، تغییر می کند.)
ارث بردن اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)
اجداد نیز مانند اخوه، جزو وراث طبقه دوم هستند و زمانی ارث می برند که وراث طبقه اول (فرزند، نوه، پدر، مادر) وجود نداشته باشند. سهم الارث اجداد نیز بسته به اینکه از طرف پدر متوفی (جد پدری و جده پدری) یا مادر متوفی (جد مادری و جده مادری) باشند، متفاوت است و همچنین با اخوه در تقسیم ارث شریک می شوند. در صورت انحصار وراثت به اجداد، سهم جد پدری دو برابر جده پدری و سهم جد مادری و جده مادری مساوی است.
پیچیدگی های مربوط به ارث اخوه و اجداد نیازمند مشاوره با وکیل متخصص است، زیرا جزئیات آن در حالات مختلف، متفاوت بوده و محاسبه دقیق آن دشوار است.
۷. شیوه محاسبه مهریه زن فوت شده
نحوه محاسبه مهریه زن فوت شده، به ویژه اگر مهریه وجه رایج (پول نقد) باشد، از اهمیت بسیاری برخوردار است تا ارزش واقعی آن حفظ شود. قانون گذار با توجه به تورم و تغییر ارزش پول، سازوکاری برای به روزرسانی مهریه پیش بینی کرده است.
۷.۱. محاسبه مهریه وجه رایج (پول نقد)
بر اساس تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی: «چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر این که زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.»
این تبصره به وضوح بیان می کند که مهریه وجه رایج باید به نرخ روز محاسبه شود. اما نکته مهم در مورد مهریه زن فوت شده، این است که «روز فوت» ملاک محاسبه ارزش مهریه است، نه «روز مطالبه» توسط ورثه. این موضوع در رأی وحدت رویه شماره ۶۴۷ مورخ ۱۳۷۸/۱۰/۲۸ هیئت عمومی دیوان عالی کشور نیز تأیید شده است که هدف قانون گذار را حفظ ارزش ریالی مهریه دانسته و این حق را برای ورثه نیز قائل شده است. بنابراین، وراث می توانند مهریه را به نرخ روز فوت زن مطالبه کنند.
فرمول کلی برای محاسبه به نرخ روز (تا تاریخ فوت):
مبلغ مهریه به نرخ روز = (مبلغ مهریه در عقدنامه × شاخص سال فوت) ÷ شاخص سال عقد
مثال عددی جامع برای مهریه وجه رایج:
فرض کنید مهریه زنی در سال ۱۳۸۰، مبلغ یک میلیون تومان بوده و او در سال ۱۴۰۰ فوت کرده است. اگر شاخص سال ۱۳۸۰ از سوی بانک مرکزی ۱۰۰ و شاخص سال ۱۴۰۰، ۵۰۰۰ اعلام شده باشد:
مبلغ مهریه به نرخ روز فوت = (۱,۰۰۰,۰۰۰ تومان × ۵۰۰۰) ÷ ۱۰۰ = ۵۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان.
بنابراین، مبلغ قابل مطالبه از سوی وراث، پنجاه میلیون تومان به نرخ روز فوت خواهد بود.
۷.۲. نحوه محاسبه مهریه سکه، ملک یا سایر اموال معین
اگر مهریه زن، سکه بهار آزادی، ملک، یا هر مال معین دیگری باشد (مانند خودرو، سهام، طلا و جواهر و…)، در این صورت نیازی به محاسبه به نرخ روز نیست. ورثه حق دارند عین همان مال یا معادل ارزش روز آن را مطالبه کنند. به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی بوده باشد، وراث می توانند همان ۱۰۰ سکه را (یا معادل قیمت روز آن در زمان پرداخت) مطالبه نمایند.
در این موارد، نرخ و ارزش روز همان سکه یا ملک (در زمان مطالبه و پرداخت) ملاک است و تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی صرفاً ناظر بر مهریه وجه رایج است. ارزش این نوع مهریه ها به طور طبیعی با نوسانات بازار به روز می شود و نیازی به اعمال شاخص بانک مرکزی نیست.
۸. شرایط خاص و نکات مهم حقوقی در مطالبه مهریه زن فوت شده
مطالبه مهریه پس از فوت زن، ممکن است با شرایط خاص و نکات حقوقی متعددی مواجه شود که آگاهی از آن ها برای وراث و نیز برای زوج، ضروری است.
۸.۱. فوت زن قبل از مطالبه مهریه توسط خودش
حق مطالبه مهریه، حقی است که به محض عقد برای زن ایجاد می شود. اگر زن قبل از اینکه خود اقدام به مطالبه مهریه کند فوت کند، این حق از بین نمی رود و ورثه قانونی او، شامل پدر و مادر، شوهر و فرزندان، به قائم مقامی از متوفی، حق مطالبه و پیگیری آن را دارند. آن ها می توانند با ارائه مدارک لازم، دادخواست مطالبه مهریه را به مراجع قضایی ارائه دهند.
۸.۲. فوت زن قبل از نزدیکی (دخول)
اگر فوت زن قبل از وقوع نزدیکی (دخول) صورت گیرد، بر اساس قیاس با ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی در مورد طلاق قبل از دخول، تنها نصف مهریه تعیین شده در عقدنامه قابل مطالبه است و نصف دیگر ساقط می شود. این حکم، برای جلوگیری از تضییع حقوق شوهر در شرایطی است که زندگی مشترک به طور کامل آغاز نشده است. نصف باقیمانده مهریه طبق قواعد ارث بین ورثه تقسیم خواهد شد.
۸.۳. فوت شوهر قبل از زن
اگر شوهر قبل از زن فوت کند، مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز، از ماترک شوهر پرداخت می شود. مهریه بر سایر دیون عادی متوفی مقدم است. این بدان معناست که پیش از تقسیم ارث میان وراث شوهر، ابتدا باید مهریه زن به طور کامل از اموال به جا مانده از شوهر پرداخت شود. سپس باقیمانده ترکه بین وراث شوهر تقسیم می گردد.
۸.۴. فوت زن بعد از فوت شوهر
اگر زن پس از فوت شوهرش، اما قبل از دریافت مهریه اش فوت کند، مهریه به عنوان مالی که زن مالک آن بوده و اکنون جزء ترکه او محسوب می شود، به ورثه زن منتقل می گردد. در این حالت، ورثه زن می توانند مهریه را از ماترک شوهر متوفی مطالبه کنند.
۸.۵. تقسیط مهریه زن فوت شده
پرداخت مهریه پس از فوت زن نیز، همانند شرایط حیات او، به توان مالی زوج بستگی دارد. اگر شوهر (مدیون مهریه) قادر به پرداخت یکجای مهریه نباشد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، تقاضای تقسیط مهریه را بنماید. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی زوج، در صورت احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد.
۸.۶. بخشش یا ابراء ذمه شوهر از مهریه توسط زن در زمان حیات
چنانچه زن در زمان حیات خود به طور رسمی و قانونی (مثلاً از طریق سند رسمی یا اقرارنامه)، مهریه خود را به شوهر بخشیده باشد (هبه مهریه) یا ذمه شوهر را از پرداخت مهریه ابراء کرده باشد، ورثه او پس از فوت، هیچ حقی برای مطالبه آن مهریه نخواهند داشت. این امر به دلیل زوال حق مهریه در زمان حیات زن است.
۸.۷. قتل زن توسط شوهر
بر اساس ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، قاتل از ارث مورث خود محروم می شود. بنابراین، اگر شوهر همسر خود را به قتل رسانده باشد، از ارث بری از اموال همسرش (از جمله مهریه) محروم خواهد شد. در این حالت، سهم الارث شوهر (که معمولاً یک دوم یا یک چهارم است)، به سایر وراث زن می رسد. این امر ضمانت اجرایی برای جلوگیری از سوءاستفاده از قانون ارث است.
۹. مراحل قانونی و مدارک لازم برای مطالبه مهریه توسط وراث
مطالبه مهریه زن فوت شده توسط ورثه، یک فرآیند حقوقی است که نیازمند طی مراحل مشخص و ارائه مدارک معتبر است. رعایت این مراحل برای حصول نتیجه مطلوب و جلوگیری از اطاله دادرسی ضروری است.
۹.۱. اخذ گواهی انحصار وراثت
اولین گام و مهم ترین مدرک برای هرگونه اقدام مربوط به ترکه متوفی، دریافت گواهی انحصار وراثت است. این گواهی، اسامی وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک را به طور رسمی مشخص می کند. وراث باید با مراجعه به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی و ارائه مدارکی نظیر:
- گواهی فوت متوفی.
- شناسنامه و کارت ملی متوفی.
- شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث.
- عقدنامه رسمی متوفی.
- استشهادیه محضری (با امضای حداقل سه نفر شاهد که وراث را تأیید کنند).
- فهرست اموال متوفی (در صورت نیاز).
اقدام به دریافت این گواهی نمایند.
۹.۲. تهیه مدارک ضروری دیگر
علاوه بر گواهی انحصار وراثت، وراث برای مطالبه مهریه به مدارک دیگری نیز نیاز دارند:
- اصل عقدنامه رسمی ازدواج: این مدرک، اثبات کننده رابطه زوجیت و میزان مهریه تعیین شده است. در صورت فقدان اصل، رونوشت برابر اصل شده از دفترخانه یا اداره ثبت احوال قابل قبول است.
- مدارک هویتی وراث: شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث که در گواهی انحصار وراثت ذکر شده اند.
- وکالت نامه: در صورتی که وراث بخواهند از طریق وکیل اقدام کنند، وکالت نامه رسمی ضروری است.
۹.۳. تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه
پس از تکمیل مدارک، وراث باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اقدام به تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه نمایند. در دادخواست، مشخصات کامل متوفی، وراث، زوج (مدیون مهریه) و مبلغ مهریه (به نرخ روز فوت در صورت وجه رایج بودن) باید قید شود. همچنین، سهم الارث هر یک از وراث از مهریه نیز باید به طور دقیق مشخص گردد.
مراحل گام به گام معمولاً شامل موارد زیر است:
- مشاوره حقوقی: توصیه می شود قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور خانواده و ارث مشورت شود.
- جمع آوری مدارک: کلیه اسناد و مدارک مورد نیاز.
- دریافت گواهی انحصار وراثت: از طریق شورای حل اختلاف.
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: برای تنظیم و ثبت دادخواست.
- ارجاع به دادگاه: دادخواست به شعبه مربوطه دادگاه خانواده ارجاع می شود.
- جلسات دادرسی: در این جلسات، طرفین دفاعیات خود را ارائه می دهند.
- صدور حکم: در صورت احراز حقانیت، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.
- اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، پرونده به اجرای احکام فرستاده می شود تا مهریه از طریق توقیف اموال یا سایر روش های قانونی از زوج وصول شود. در صورت عدم توانایی زوج در پرداخت، او می تواند درخواست اعسار و تقسیط نماید.
نتیجه گیری
مهریه، حق مالی مسلم زن است که با فوت او نیز از بین نمی رود و به عنوان بخشی از ترکه، به ورثه قانونی اش منتقل می شود. پدر و مادر، شوهر و فرزندان متوفی، هر یک به سهم خود، از مهریه ارث می برند که میزان این سهم الارث، تابع قواعد دقیق و پیچیده قانون مدنی و وابسته به ترکیب وراث موجود است. درک صحیح از طبقات ارث، تفاوت های سهم الارث در حضور یا عدم حضور فرزند، نحوه محاسبه مهریه وجه رایج به نرخ روز فوت و نیز شرایط خاص حقوقی مانند فوت قبل از دخول یا ابهام مالکیت مافی الذمه شوهر، برای جلوگیری از تضییع حقوق وراث و زوج حیاتی است.
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و لزوم استناد به مواد قانونی، آراء وحدت رویه و نظریات مشورتی، حضور وکیل متخصص و مجرب در امور خانواده و ارث، می تواند راهگشا باشد. توصیه می شود برای هرگونه اقدام در زمینه مطالبه مهریه متوفی، از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوید تا تمامی مراحل قانونی به درستی طی شده و حقوق تمامی ذینفعان به طور کامل و عادلانه استیفا گردد.