در صورت نداشتن مهریه چه باید کرد؟ راهنمای جامع حقوقی (آپدیت 1404)

مواجهه با وضعیت نداشتن مهریه می تواند به دو معنا باشد: یا مهریه ای در عقد تعیین نشده است و یا زوج توانایی پرداخت آن را ندارد. در هر دو حالت، راهکارهای قانونی مشخصی وجود دارد که آشنایی با آن ها برای هر دو طرف (زن و مرد) ضروری است تا بتوانند با آگاهی حقوقی از حقوق خود دفاع کرده و وضعیت پیش آمده را مدیریت نمایند.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی و تعهدات زوج در هنگام عقد نکاح، جایگاهی اساسی در قانون و شرع ایران دارد. این حق، به محض جاری شدن صیغه عقد، به تملک زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. با این حال، در طول زندگی مشترک یا هنگام بروز اختلافات، ممکن است زوجین با چالش هایی در خصوص مهریه روبه رو شوند. این چالش ها گاهی به دلیل عدم تعیین مهریه در عقد، و گاهی به علت عدم توانایی زوج در پرداخت آن بروز می کنند. در چنین شرایطی، آگاهی از ابعاد قانونی و راهکارهای حقوقی برای مدیریت این موضوع، حیاتی است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی دقیق تمامی جوانب نداشتن مهریه می پردازد و مسیرهای قانونی موجود را برای هر دو طرف روشن می سازد.

زمانی که مهریه ای در عقد تعیین نشده باشد: بررسی مهرالمثل

در نظام حقوقی ایران، حتی اگر در زمان عقد نکاح مهریه مشخص و معینی برای زن تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده به دلایلی باطل باشد، حق مهریه زن ساقط نمی شود. در این شرایط، قانون گذار راه حلی به نام مهرالمثل را پیش بینی کرده است تا حقوق مالی زن تضمین شود.

مهرالمثل چیست و چه زمانی تعلق می گیرد؟

مهرالمثل، مهریه ای است که در عقد نکاح دائم، زمانی که مهریه تعیین نشده یا مهرالمسمی (مهریه مشخص شده) به جهاتی باطل باشد، به زن تعلق می گیرد. مبنای قانونی مهرالمثل، ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران است که تصریح می کند: «هرگاه در عقد نکاح، مهریه ذکر نشده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.» همچنین، در مواردی که مهرالمسمی فاسد یا نامشروع باشد، یا زوج قبل از تعیین مهر و نزدیکی فوت کند، مهرالمثل به زن تعلق می گیرد.

نحوه تعیین و تفاوت مهرالمثل با مهرالمسمی

تعیین مهرالمثل برخلاف مهرالمسمی که با توافق زوجین مشخص می شود، نیازمند نظر دادگاه است. دادگاه با بررسی فاکتورهایی نظیر شان و جایگاه اجتماعی زن، وضعیت خانوادگی و تحصیلات وی، وضعیت مالی و اقتصادی زوج، و عرف و عادت موجود در محل زندگی، میزان مهرالمثل را تعیین می کند. تفاوت اساسی مهرالمثل با مهرالمسمی در این است که مهرالمسمی با توافق اولیه طرفین مشخص می شود و معمولاً در سند ازدواج درج می گردد، در حالی که مهرالمثل در غیاب تعیین مهر یا بطلان آن، و پس از رجوع به دادگاه، تعیین می گردد.

حقوق و رویه های قانونی برای مطالبه مهرالمثل

زنانی که در شرایط عدم تعیین مهریه قرار گرفته اند، می توانند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست مطالبه مهرالمثل، این حق قانونی خود را پیگیری کنند. در این فرآیند، دادگاه با استماع اظهارات طرفین و بررسی مدارک و شواهد، و با کمک کارشناس رسمی دادگستری، مبلغ عادلانه ای را به عنوان مهرالمثل تعیین خواهد کرد. لازم است زنان از حقوق خود در این زمینه آگاه باشند و در صورت لزوم، از مشاوره وکیل متخصص بهره مند شوند.

مدیریت مهریه در صورت عدم توانایی پرداخت توسط زوج: اعسار و تقسیط

یکی از شایع ترین چالش ها در زمینه مهریه، زمانی است که زوج توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا ندارد. در چنین شرایطی، قانون گذار راهکارهای حقوقی نظیر اعسار و تقسیط را پیش بینی کرده است تا امکان پرداخت بدهی برای مرد فراهم و حقوق زن نیز تا حد امکان تأمین شود.

مفهوم اعسار از پرداخت مهریه و مبانی قانونی آن

اعسار به معنای ناتوانی فرد در پرداخت دیون و بدهی های مالی خود است. در مورد مهریه، اگر مردی محکوم به پرداخت مهریه شود اما توانایی مالی لازم برای پرداخت آن به صورت یکجا را نداشته باشد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار، از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را نماید. مبنای قانونی این امر، قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است که به افراد معسر امکان می دهد دیون خود را به صورت اقساط پرداخت کنند.

شرایط و مراحل ارائه دادخواست اعسار

برای ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، زوج باید مراحل و شرایطی را رعایت کند:

• مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار، دادگاه خانواده است.
• مدارک لازم شامل استشهادیه محلی (معمولاً با امضای 4 شاهد)، لیست کامل اموال و دارایی ها (منقول و غیرمنقول)، و صورت حساب های بانکی برای اثبات عدم توانایی مالی است.
• نقش شهود در اثبات اعسار بسیار حیاتی است. شهود باید از وضعیت مالی زوج آگاه باشند و ناتوانی او را تأیید کنند.

نحوه تقسیط مهریه توسط دادگاه

پس از پذیرش دادخواست اعسار، دادگاه با بررسی دقیق وضعیت مالی زوج و در نظر گرفتن نیازهای اساسی او و خانواده اش، اقدام به تقسیط مهریه می کند. این تقسیط شامل تعیین یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه است. میزان پیش قسط و اقساط ماهیانه، کاملاً بستگی به نظر قاضی و وضعیت مالی زوج و حتی وضعیت مالی زوجه دارد. در صورت تغییر وضعیت مالی زوج یا زوجه، امکان تعدیل (کاهش یا افزایش) اقساط نیز وجود دارد.

عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه

عدم پرداخت اقساط مهریه در موعد مقرر، می تواند عواقب جدی برای زوج به دنبال داشته باشد:

• حکم جلب: در صورتی که زوج از پرداخت اقساط امتناع ورزد و تا سقف ۱۱۰ سکه از مهریه خود را نپرداخته باشد، زن می تواند درخواست حکم جلب او را از دادگاه نماید. البته بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، برای مهریه بالاتر از ۱۱۰ سکه، تنها تا همین سقف امکان حبس وجود دارد و مابقی از طریق توقیف اموال (در صورت وجود) قابل پیگیری است.
• ممنوع الخروجی: همچنین، زوج ممکن است ممنوع الخروج شود و اجازه خروج از کشور را نداشته باشد.
• تبدیل اقساط به حال: در صورت تخلف زوج از پرداخت اقساط، ممکن است دادگاه کل مهریه را به حال (یکجا) تبدیل کند و زن بتواند تمامی آن را مطالبه کند.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در اعسار

در بحث اعسار، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) تأثیر مهمی دارد:

• مهریه عندالمطالبه: در این نوع مهریه، زن می تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را مطالبه کند. اگر مرد توان پرداخت یکجا را نداشته باشد، باید دادخواست اعسار دهد. در صورت عدم اثبات اعسار یا عدم پرداخت اقساط، امکان صدور حکم جلب تا سقف ۱۱۰ سکه وجود دارد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. در این نوع مهریه، امکان حبس مرد وجود ندارد و مطالبه مهریه صرفاً از طریق معرفی اموال او صورت می گیرد. بنابراین، دادخواست اعسار برای مهریه عندالاستطاعه معنایی ندارد، زیرا اساساً فرض بر توانایی مالی مرد است.

چه زمانی مهریه تعلق نمی گیرد یا کاهش می یابد؟ موارد قانونی

با اینکه مهریه حق قانونی زن است و پس از عقد به تملک او در می آید، در برخی شرایط خاص قانونی، ممکن است این حق به طور کلی ساقط شود یا میزان آن کاهش یابد. آگاهی از این موارد برای هر دو طرف ازدواج ضروری است.

بطلان عقد نکاح و تأثیر آن بر مهریه

اگر عقد نکاح به دلایلی باطل باشد، وضعیت مهریه متفاوت خواهد بود. بطلان عقد می تواند به دلیل عدم رعایت شرایط اساسی صحت عقد (مانند رضایت، قصد، اهلیت طرفین) یا نامشروع بودن مهریه رخ دهد. در صورتی که عقد نکاح باطل باشد و بین زوجین نزدیکی واقع نشده باشد، هیچ مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد. اما اگر با وجود بطلان عقد، نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.

فسخ نکاح و وضعیت مهریه

فسخ نکاح به معنای برهم خوردن عقد ازدواج به دلیل وجود یکی از عیوب یا تدلیس است. در صورت فسخ نکاح، بسته به زمان فسخ و علت آن، وضعیت مهریه متغیر است:

• اگر فسخ نکاح قبل از نزدیکی واقع شود، اصولا مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد، مگر در یک حالت خاص: اگر مرد به دلیل «عنن» (ناتوانی جنسی) نتواند با همسر خود نزدیکی کند و زن به همین دلیل نکاح را فسخ نماید، مستحق نصف مهریه خواهد بود.
• در سایر موارد فسخ نکاح قبل از نزدیکی، مهریه به زن تعلق نمی گیرد.

فوت زن قبل از نزدیکی و طلاق پیش از نزدیکی

در دو حالت دیگر نیز مهریه به طور کامل یا جزئی ساقط می شود:

• فوت زن قبل از نزدیکی: اگر زن قبل از اینکه نزدیکی بین زوجین واقع شود، فوت کند، مهریه ای به او تعلق نمی گیرد و ورثه او نیز نمی توانند مهریه را مطالبه کنند.
• طلاق قبل از نزدیکی: اگر طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن مستحق نصف مهریه (مهرالمسمی) خواهد بود. به عبارت دیگر، نیمی از مهریه تعیین شده به او تعلق می گیرد و نیمی دیگر ساقط می شود.

مهریه زن ناشزه (نافرمان)

یکی از تصورات اشتباه رایج این است که زن ناشزه (کسی که از وظایف زناشویی خود بدون عذر موجه امتناع می کند، مانند ترک منزل یا عدم تمکین خاص) مهریه خود را از دست می دهد. این تصور صحیح نیست. نشوز زن فقط بر حق نفقه او تأثیر می گذارد و باعث قطع نفقه می شود، اما به هیچ عنوان موجب سقوط حق مهریه نمی گردد. مهریه حق ذاتی زن است که با عقد به او تعلق می گیرد و نشوز آن را از بین نمی برد.

مهریه در صورت خیانت یا زنای زن

بر اساس رویه قضایی و قوانین جاری، خیانت یا زنای زن (به خودی خود) باعث سقوط مهریه نمی شود و مرد همچنان موظف به پرداخت مهریه است.

این مسئله یکی از دغدغه های مهم برای مردان در شرایط خیانت همسر است. دادگاه ها، ارتکاب جرم یا تخلف اخلاقی توسط زن را دلیلی برای سلب حق مهریه نمی دانند. مگر در موارد بسیار خاص که فریب در ازدواج (تدلیس) از ابتدا و در زمان عقد ثابت شود، که این موضوع نیز نیاز به اثبات دقیق دارد. مردان در چنین شرایطی باید به دنبال سایر حقوق مالی و قانونی خود باشند و بدانند که مهریه جزء حقوقی است که تحت تأثیر این مسائل قرار نمی گیرد.

بخشش مهریه (هبه مهریه) و امکان رجوع

زن می تواند با میل و رضایت خود، تمام یا قسمتی از مهریه را به شوهرش ببخشد. این عمل «هبه مهریه» نامیده می شود که دارای شرایط قانونی است:

• بخشش باید با قصد و رضایت کامل زن باشد و در شرایطی که او سلامت عقل داشته باشد.
• هبه مهریه می تواند به صورت رسمی (در دفاتر اسناد رسمی) یا غیررسمی (با دست نوشته و شهود) انجام شود، اما ثبت رسمی آن اعتبار بیشتری دارد.
• امکان رجوع از هبه وجود دارد، به این معنا که زن می تواند از بخشش خود منصرف شود و مجدداً مهریه را مطالبه کند. این حق رجوع در طلاق های رجعی در دوران عده و حتی در طلاق بائن در صورتی که حق رجوع سلب نشده باشد، قابل اعمال است. برای جلوگیری از رجوع، باید در سند رسمی بخشش، عبارت «سلب حق رجوع» به صراحت ذکر شود.

صلح مهریه: تفاوت ها و اهمیت ثبت رسمی

صلح مهریه با بخشش مهریه تفاوت های اساسی دارد. در صلح مهریه، زن و مرد در مورد مهریه به توافق جدیدی می رسند، مثلاً زن در ازای دریافت یک مال دیگر یا در ازای طلاق، از مهریه خود صرف نظر می کند. صلح یک عقد لازم است و برخلاف هبه، امکان رجوع از آن وجود ندارد. به همین دلیل، صلح نامه مهریه باید به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود تا اعتبار قانونی لازم را داشته باشد و از هرگونه ابهام یا ادعای بعدی جلوگیری کند. این اقدام امنیت حقوقی بیشتری را برای هر دو طرف فراهم می کند.

راهکارهای عملی و پیشگیرانه برای زوجین در مواجهه با چالش های مهریه

برای مدیریت بهتر موضوع مهریه و جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در آینده، هم مردان و هم زنان می توانند اقدامات پیشگیرانه و عملی انجام دهند. این راهکارها به ارتقاء آگاهی حقوقی و اتخاذ تصمیمات هوشمندانه تر کمک می کنند.

برای مردان: نکات کلیدی در مدیریت مهریه

• اهمیت مشاوره حقوقی پیش از ازدواج: قبل از ورود به عقد، حتماً با وکیل متخصص خانواده مشورت کنید تا از تمامی ابعاد قانونی مهریه و تعهدات آن آگاه شوید. این مشاوره می تواند به شما در تعیین مهریه ای منطقی و متناسب با شرایطتان کمک کند.
• تعیین مهریه معقول و متناسب با توان مالی: از پذیرش مهریه های سنگین که توان پرداخت آن را ندارید، خودداری کنید. مهریه باید متناسب با وضعیت مالی و عرف خانوادگی شما باشد تا در آینده دچار مشکلات مالی نشوید.
• مدیریت مالی و برنامه ریزی برای تعهدات: اگر مهریه عندالمطالبه است و شما تصمیم به پرداخت آن دارید، برنامه ریزی مالی دقیق برای ایفای تعهدات خود داشته باشید. این کار می تواند از بروز اعسار و مشکلات حقوقی بعدی پیشگیری کند.
• پرهیز از اقدامات فرار از دین و عواقب کیفری آن: هرگونه اقدام صوری برای انتقال اموال به نام دیگران با هدف عدم پرداخت مهریه، جرم محسوب می شود و عواقب کیفری و حقوقی جدی در پی دارد. صداقت و شفافیت در این زمینه، بهترین راهکار است.
• اهمیت مذاکره و توافق با همسر: در صورت بروز مشکل، تلاش کنید با همسرتان به صورت مسالمت آمیز مذاکره کرده و به توافقی منطقی دست یابید. گاهی اوقات، یک صلح نامه یا توافق رسمی برای تقسیط یا تعدیل مهریه، می تواند از بسیاری از دعاوی پیچیده و طولانی جلوگیری کند.

برای زنان: آگاهی از حقوق و حفظ مستندات

• آگاهی کامل از حقوق خود در خصوص مهریه: اطلاعات دقیق درباره انواع مهریه (عندالمطالبه و عندالاستطاعه)، نحوه مطالبه آن، و مواردی که ممکن است مهریه کاهش یابد یا ساقط شود، به شما کمک می کند تا در موقعیت های مختلف تصمیمات درستی بگیرید.
• ثبت رسمی تمامی توافقات مربوط به مهریه (بخشش، صلح): اگر قصد بخشش یا صلح مهریه را دارید، حتماً این توافقات را به صورت رسمی و با ذکر سلب حق رجوع در دفاتر اسناد رسمی ثبت کنید تا از هرگونه ابهام یا مشکل در آینده جلوگیری شود.
• پرهیز از ترک منزل بدون دلایل موجه قانونی: ترک منزل مشترک بدون دلایل موجه قانونی (مانند عدم پرداخت نفقه، سوءرفتار شدید زوج، یا عدم تهیه مسکن مناسب)، می تواند منجر به اثبات نشوز شده و حق دریافت نفقه را از شما سلب کند. هرچند این موضوع بر مهریه تأثیر ندارد، اما می تواند سایر حقوق مالی شما را تحت الشعاع قرار دهد.
• مستندسازی: هرگونه هزینه کرد از اموال شخصی (مثلاً پول پیش خانه، خرید لوازم زندگی) که بعدها ممکن است ادعای استرداد آن را داشته باشید، را مستندسازی کنید. این مدارک می توانند در دعاوی احتمالی آینده بسیار کمک کننده باشند.

نقش وکیل متخصص در پرونده های مهریه

وکیل متخصص خانواده، با دانش عمیق خود از قوانین و رویه های قضایی، می تواند به هر دو طرف در پرونده های مهریه کمک شایانی کند. یک وکیل می تواند:

• مشاوره ای دقیق و شخصی سازی شده ارائه دهد.
• در تنظیم دادخواست ها و لوایح حقوقی کمک کند.
• در جمع آوری مدارک و شواهد لازم یاری رساند.
• در مذاکرات و توافقات بین زوجین نقش میانجیگری و حقوقی ایفا کند.
• نمایندگی شما را در دادگاه به عهده بگیرد و از حقوق شما دفاع کند.

مراجعه به وکیل، به ویژه در موارد پیچیده یا پرتنش، نه تنها به سرعت بخشیدن به روند پرونده کمک می کند، بلکه از بروز اشتباهات حقوقی و ضررهای مالی و معنوی نیز جلوگیری می نماید.

سوالات متداول درباره مهریه و نداشتن آن

آیا می توان بدون پرداخت مهریه طلاق گرفت؟

خیر، مهریه یک حق قانونی و شرعی زن است که با عقد نکاح به او تعلق می گیرد. طلاق بدون پرداخت مهریه یا توافق رسمی بر سر بخشش/صلح آن ممکن نیست، مگر در موارد خاص مانند طلاق قبل از نزدیکی که زن مستحق نصف مهریه است. در غیر این صورت، مرد موظف به پرداخت مهریه است.

آیا زندانی شدن به دلیل عدم پرداخت مهریه قانونی است؟

بله، طبق ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، اگر مرد تا سقف ۱۱۰ سکه توانایی پرداخت مهریه را داشته باشد و عمداً از پرداخت آن خودداری کند و اعسار او در دادگاه ثابت نشود، ممکن است به حبس محکوم شود. این حکم تا زمان پرداخت مهریه یا پذیرش اعسار، قابل اجراست.

آیا دادگاه اقدامات مربوط به فرار از دین مهریه را شناسایی می کند؟

بله، دادگاه ها و مراجع قضایی، نقل وانتقالات مالی مرد را با دقت بررسی می کنند. اقدامات صوری و با هدف فرار از دین (مانند انتقال اموال به نام بستگان نزدیک پس از مطالبه مهریه) قابل شناسایی و پیگرد قانونی است و می تواند منجر به ابطال معامله و در مواردی مجازات کیفری شود.

زن چگونه می تواند فرار از پرداخت مهریه توسط مرد را ثابت کند؟

زن می تواند با ارائه مدارکی مانند اسناد انتقال صوری اموال به نام بستگان یا افراد دیگر، گزارش های بانکی مشکوک (نشان دهنده خروج ناگهانی مبالغ زیاد از حساب)، شهادت شهود آگاه از وضعیت مالی مرد، یا هرگونه سند و مدرکی که نشان دهنده قصد مرد برای عدم پرداخت مهریه باشد، اقدام به اثبات فرار از دین در دادگاه کند.

آیا درخواست تقسیط مهریه همیشه توسط دادگاه پذیرفته می شود؟

خیر، پذیرش درخواست اعسار و تقسیط مهریه به نظر دادگاه و وضعیت مالی مرد بستگی دارد. مرد باید بتواند عدم توانایی مالی خود را به صورت مستند و با شهادت شهود در دادگاه اثبات کند. دادگاه تمامی جوانب را بررسی کرده و سپس در مورد تقسیط و میزان آن تصمیم گیری می کند.

تفاوت اساسی مهریه و نفقه چیست؟

مهریه یک حق مالی است که با جاری شدن عقد نکاح به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان آن را مطالبه کند. این حق، حتی پس از طلاق نیز به قوت خود باقی است (مگر در موارد خاص سقوط یا کاهش). اما نفقه، هزینه های زندگی جاری زن (مسکن، خوراک، پوشاک، درمان و…) است که مرد تا زمانی که زن در تمکین او باشد، موظف به پرداخت آن است. نفقه با عدم تمکین یا طلاق، قطع می شود.

اگر مرد اموال خود را به نام دیگری منتقل کند، وضعیت مهریه چگونه خواهد بود؟

اگر مرد اموال خود را با هدف فرار از پرداخت مهریه و پس از مطالبه آن توسط زن، به نام شخص دیگری منتقل کند، این عمل معامله به قصد فرار از دین محسوب می شود. زن می تواند با اثبات این قصد، ابطال معامله را از دادگاه درخواست کند و سپس مهریه خود را از همان اموال توقیف نماید. این اقدام ممکن است جنبه کیفری نیز داشته باشد.

در صورت عندالاستطاعه بودن مهریه، زن چگونه می تواند آن را مطالبه کند؟

در مهریه عندالاستطاعه، زن باید اثبات کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را دارد. این اثبات معمولاً از طریق معرفی اموال و دارایی های مرد (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام) به دادگاه یا اداره ثبت صورت می گیرد. در این نوع مهریه، امکان درخواست حکم جلب برای مرد وجود ندارد و مطالبه فقط از محل اموال او میسر است.

نتیجه گیری

موضوع مهریه، چه در صورت عدم تعیین آن در عقد و چه در زمان عدم توانایی زوج در پرداخت، یکی از ابعاد حساس و پیچیده حقوق خانواده است. در این مقاله به بررسی جامع راهکارهای قانونی موجود، از جمله مهرالمثل، اعسار و تقسیط مهریه، و همچنین موارد خاصی که منجر به عدم تعلق یا کاهش مهریه می شوند، پرداختیم. آگاهی از این اطلاعات، نه تنها به زوجین کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه وارد زندگی مشترک شوند و مسئولانه عمل کنند، بلکه در صورت بروز اختلافات نیز می توانند حقوق خود را به درستی پیگیری نمایند. در مواجهه با این چالش ها، همواره توصیه می شود که ضمن حفظ آرامش و رویکرد سازنده، از مشاوره حقوقی تخصصی وکلای مجرب بهره مند شوید تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کرده و به بهترین نحو ممکن به حل و فصل عادلانه مسائل بپردازید.