سنگ قبرهایی که از یک واقعیت تاریخی حکایت دارند

او ادامه داد: گفتگوهای من با سه خوشنویس برجسته اندونزیایی نشان داد که اینها به دفعات به ایران سفر کرده اند و با اشتیاق و کنجکاوی منتظر برپایی نمایشگاه های بعدی هستند. از این رو باید تعامل خوشنویسان دو کشور را بر پایه کارگاه ها و نمایشگاه های خوشنویسی به صورت منظم و برنامه ریزی شده دنبال کرد و اجازه نداد این ارتباط صرفاً اتفاقی باشد.

کاوه تیموری که علاوه بر خوشنویسی و تعلیم در حوزه خط پژوهی نیز فعال است و مقالات و کتاب هایی در قلمرو خوشنویسی به انتشار رسانده است درخصوص موقعیت هنرمندان و خوشنویسان در اندونزی و راه های تعامل با هنرمندان ایرانی گفت وگویی با تیتر نیوز انجام داده است که در ادامه می خوانید.

این هنرمند خوشنویس در پاسخ به این سوال که چه احساسی نسبت به استقبال و توجه هنرمندان و مقامات اندونزی از آثار خوشنویسی ایرانی دارید و هنرمندان ایرانی چه تأثیری بر روابط فرهنگی دو کشور می گذارند؟ خاطرنشان کرد: در هفتاد سال گذشته رسم خط در اندونزی با استفاده از حروف و الفبای فارسی و عربی بوده و آثار مکتوب و سنگ قبرها نیز این موضوع را تأیید می کنند. بر این اساس و با توجه به اصلِ عدمِ تضاد با ریشه ها می توان به سنت دیرپای خوشنویسی در اندونزی پی برد. با این حال با توجه به استفاده از الفبای انگلیسی در زبان مالایی این سنت تا حدودی از مسیر اصلی خود منحرف شده یا کاملاً از آن فاصله گرفته است. تجربیات جهانی نشان می دهد که سنت ها و مولفه های فرهنگی هویت ساز هستند و می توانند دوباره احیا شوند. نمونه ای از این بازگشت به ریشه ها بازگشت به خط نیاکان در تاجیکستان است. در اندونزی مراکز خوشنویسی همچنان با آموزش نمایشگاه ها و تولید آثار هنری پویا و زنده فعالیت می کنند. حتی امروزه هنرمندان نقاش به عنوان خطاط نیز در مراکز عمده خوشنویسی اندونزی فعال هستند. تعامل مستقیم بین خوشنویسان ایرانی و اندونزیایی و تبادل تجربیات و مهارت های فنی به طور قطع به رشد و بالندگی خوشنویسی در هر دو کشور کمک خواهد کرد. 

در هفتاد سال گذشته رسم خط در اندونزی با استفاده از حروف و الفبای فارسی و عربی بوده و آثار مکتوب و سنگ قبرها نیز این موضوع را تأیید می کنند. بر این اساس و با توجه به اصلِ عدمِ تضاد با ریشه ها می توان به سنت دیرپای خوشنویسی در اندونزی پی بردتیموری ادامه داد: استادان خوشنویسی ایرانی به ویژه در خط نستعلیق نقش کلیدی در انتقال تجربیات خود ایفا خواهند کرد. استقبال از نمایشگاه آثار خوشنویسی در اندونزی حتی از سوی مقامات ارشد این کشور بسیار چشمگیر بود. نصرالدین ـ وزیر دین و امور قرآنی اندونزی ـ با دقت و وسواس آثار نمایشگاه را مورد توجه قرار داده و از آن ها تحسین و تشویق کرده اند. هنر خوشنویسی به واسطه مشترکات دینی به ویژه در محور قرآن در ارتقای روابط فرهنگی ایران و اندونزی نقشی مؤثر و سازنده خواهد داشت. با خوشنویسی می توان ارتباط و گفتگوی دو جانبه ای با خوشنویسان اندونزیایی برقرار کرد. گفتگوهای من با سه خوشنویس برجسته اندونزیایی نشان داد که اینها به دفعات به ایران سفر کرده اند و با اشتیاق و کنجکاوی منتظر برپایی نمایشگاه های بعدی هستند. از این رو باید تعامل خوشنویسان دو کشور را بر پایه کارگاه ها و نمایشگاه های خوشنویسی به صورت منظم و برنامه ریزی شده دنبال کرد و اجازه نداد این ارتباط صرفاً اتفاقی باشد. تجربیات کارگاه های من نشان داد که خوشنویسان اندونزیایی از نکات ابهام برانگیز آگاهی یافته و انگیزه جدیدی برای نگاهی نو به خوشنویسی پیدا کرده اند. این تعاملات باید حداقل هر فصل یک بار بین خوشنویسان دو کشور صورت گیرد تا نتایج مفید و موثری حاصل شود. انتقال فرهنگ نستعلیق ایرانی به کشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله اندونزی با جمعیت بیش از ۲۶۵ میلیون مسلمان و با توجه به مشترکات دینی حول محور قرآن بسیار حائز اهمیت است. همچنین می توانیم در شیوه نگارش خوشنویسان اندونزی با ارائه پیشنهادات فنی و هنری به افزایش لطافت و زیبایی آثارشان در خط نستعلیق کمک کنیم.

این استاد خوشنویسی در پاسخ به این سوال که در کارگاه آموزشی شما با عنوان «شیوه ها و شگردهای زیباشناختی در خط نستعلیق» با چه چالش ها و سوالاتی از سوی شرکت کنندگان اندونزیایی مواجه شدید و چگونه به آن ها پاسخ دادید؟ گفت: در نخستین مرحله از کارگاه خوشنویسی که با حضور خوشنویسان برجسته اندونزیایی و هنرجویان برگزار شد مبانی خط نستعلیق مورد بررسی قرار گرفت. با ارائه تصاویر متعدد از زیبایی های خط نستعلیق و اصول زیباشناختی آن به  تفاوت های بین خط نستعلیق و خطوط فارسی پرداخته شد. این تفکیک ها ابهامات موجود در ذهن خوشنویسان زبده اندونزی را برطرف کرد. با توجه به فقدان زمینه مناسب برای خط نستعلیق در اندونزی این کارگاه گویی با سرزمینی بکر و ذهن های آماده روبرو بوده است. هنرجویان با اشتیاق نمونه های عملی ارائه شده را الگوبرداری کرده و پتانسیل بالای این زمینه را برای رشد و پیشرفت این هنر نشان دادند. طرح مصرعی با مضمون «اندونزی سرزمین زیبای من» با قلم های آماده توسط شرکت کنندگان به زیبایی نوشته شد. این امر نویدبخش استعدادهای نهفته در این کارگاه بوده و امکان آموزش و پرورش پیام آوران خط نستعلیق در دوره های شش ماهه را فراهم می کند. استفاده از کتاب ها و منابع مجازی می تواند به گسترش این نهضت آموزشی کمک کند. در این کارگاه استادان که بیشتر به خطوط ثلث نسخ و خطاطی (نقاشی خط) گرایش داشتند از خط نستعلیق نیز آگاهی داشتند. با این وجود ضرورت ایجاد پرونده ای مستقل برای خط نستعلیق در مراکز خوشنویسی اندونزی به منظور رشد هم تراز با دیگر خطوط مورد تأکید قرار گرفت. در مجموع کارگاه موجب تعامل دوطرفه و رشد و بالندگی هنرجویان شد. همچنین  آموزش خط تحریری ساده شده نستعلیق به عنوان گامی پیشرو برای جلوگیری از دشواری های خط پیچیده نستعلیق پیشنهاد شد. شناخت خط نستعلیق ایرانی توسط هنرجویان اندونزیایی با ۲۸۵ میلیون جمعیت گامی بزرگ به شمار می آید و زمینه را برای توسعه بیشتر این هنر در آینده فراهم می کند.

تیموری در پاسخ به این سوال که شما در سخنرانی خود به موضوع پویایی و نوآوری در خوشنویسی معاصر ایران پرداخته اید. چگونه می توانید این نوآوری ها را در آثار خوشنویسان اندونزیایی تسری دهید و آیا برنامه ای برای همکاری های بیشتر دارید؟ یادآور شد: در سخنرانی اخیر خود در جمع خوشنویسان اندونزی به بررسی نوآوری ها و پویایی های خوشنویسی ایرانی پرداختم. خوشنویسی ایرانی به ویژه در شیوه نستعلیق در سطح بین المللی از اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردار است و به راستی این هنر در کشور عزیزمان ایران به طور خاص و منحصر به فرد توسعه یافته است. طرح و معرفی خوشنویسی ایرانی در چنین سطحی در کشوری مانند اندونزی نیازمند برنامه ریزی منسجم و مدون است. 

هنر خوشنویسی به واسطه مشترکات دینی به ویژه در محور قرآن در ارتقای روابط فرهنگی ایران و اندونزی نقشی مؤثر و سازنده خواهد داشت. با خوشنویسی می توان ارتباط و گفتگوی دوجانبه ای با خوشنویسان اندونزیایی برقرار کرداو بر این باور است: اجرای کارگاه های آموزشی خوشنویسی می تواند به عنوان یک گام مؤثر در این راستا محسوب شود. با توجه به استعدادهای موجود در این زمینه اطمینان دارم که می توانیم این مسیر را هموار کنیم. اگر بتوانیم با پشتیبانی نهادهای فرهنگی در اندونزی این کلاس ها را به طور منظم برگزار کنیم قطعاً نتایج مثبتی به همراه خواهد داشت. 

تیموری تأکید کرد که آموزش خوشنویسی به اندونزیایی ها باید توسط مربیان باتجربه و آشنا به مبانی آموزشی انجام شود. این مربیان باید توانایی انتقال تجربیات خود را به گونه ای داشته باشند که متناسب با نیازها و مقتضیات فرهنگی اندونزی باشد. 

این هنرمند خوشنویس اظهار کرد: اگر بتوانیم این راه را هموار کنیم شاهد روندی امیدوارکننده خواهیم بود. همچنین لازم است که از عناصر فرهنگی و هنری مورد علاقه جوانان اندونزی نیز بهره برداری کنیم. به عنوان مثال می توان داستان ها و اشعار محبوب آن ها را با خط تحریر خوشنویسی کرد و با ترجمه های دلنشین به زبان فارسی ارائه داد. این برنامه نیازمند یک رویکرد مدون و هدفمند است تا مربیانی که به این کشور سفر می کنند بتوانند آموزش های لازم را به طور مؤثر پیاده سازی کنند. 

او گفت: یقین دارم که با موفقیت در این زمینه جوانان اندونزیایی که روزی به ایران سفر می کنند با تسلط بر خوشنویسی فارسی مورد احترام قرار خواهند گرفت. این انگیزه ها می تواند به ما کمک کند تا بخشی از هویت خوشنویسی ایرانی را در یکی از بزرگ ترین کشورهای اسلامی جهان یعنی اندونزی گسترش دهیم. در نهایت باید اذعان کرد که خوشنویسی می تواند نقشی مهم در ترویج تمدن اسلامی ایفا کند و ما باید از این ظرفیت به نحو احسن بهره برداری کنیم.

خوشنویسی ایرانی به ویژه در شیوه نستعلیق در سطح بین المللی از اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردار است و به راستی این هنر در کشور عزیزمان ایران به طور خاص و منحصر به فرد توسعه یافته استاین هنرمند خوشنویس در پاسخ به این سوال که به عنوان یک هنرمند بین المللی چگونه می توان از ظرفیت های خوشنویسی در اندونزی بهره برداری کرد و چه پیشنهاداتی برای ارتقاء این هنر در این کشور دارید؟ خاطرنشان کرد: لازم به ذکر است که بنده پیشتر نیز پاسخی به این پرسش ارائه داده ام. اما در اینجا می خواهم بر اهمیت ظرفیت خوشنویسی در تعاملات فرهنگی جهان اسلام به ویژه در کشور اندونزی تأکید کنم. خوشنویسی در اندونزی به ویژه خط نسخ و خط ثلث دارای جایگاه ویژه ای است و خوشنویسان این کشور تحت تأثیر شیوه های نسخ و سورس از ترکیه قرار دارند. در حال حاضر حوزه فعالیت ما بیشتر در زمینه خط نستعلیق و به تبع آن خط شکسته متمرکز است. با این حال در زمینه های خط نسخ و خط ثلث نیز استادان برجسته ای در ایران داریم که اگر روزی این هنرمندان در اندونزی به هنرنمایی بپردازند یقین دارم که خوشنویسان اندونزی توجه ویژه ای به آثار آنان خواهند داشت. خط نستعلیق به عنوان شناسنامه ملی ما ایرانیان شناخته می شود و از نظر ظرافت و زیبایی به عنوان «عروس خطوط اسلامی» شناخته می شود. این خط در واقع ریشه در نگارش ادبی دارد و ما از طریق آن می توانیم با ارکان ادبی همچون حافظ سعدی و مولانا ارتباط برقرار کنیم.

وی ادامه داد: امروز با شکل گیری نهضت های فرهنگی از طریق بنیاد سعدی و رایزنی های فرهنگی ایران در نقاط مختلف جهان خط زبان فارسی در حال ترویج و آموزش است. خط نستعلیق به عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگ و ادب فارسی نقش بسزایی ایفا می کند. این امر نه تنها موجب افزایش اعتماد به نفس هنرجویان خوشنویسی در اندونزی می شود بلکه تسلط آنان بر نگارش و درک معانی زبان فارسی را نیز تقویت می کند. در این راستا باید از خود بپرسیم که تا چه اندازه می خواهیم در این مسیر گام برداریم و اهداف خود را پیش ببریم. من معتقدم که از طریق فعالیت های فرهنگی می توان تحولاتی را ایجاد کرد. اگر زمینه مناسب فراهم باشد حتی با وجود فاصله جغرافیایی میان دو کشور هیچ مانعی وجود ندارد که چند خوشنویس ایرانی به اندونزی سفر کنند و در مدت زمان معین دانش هنری خود را منتقل کنند. به عنوان مثال اگر بتوانیم قلم های دزفولی را به اندونزی ببریم و در اختیار خوشنویسان آنجا قرار دهیم این امر می تواند به نرمی و لطافت خطوط آنان کمک شایانی کند؛ زیرا ابزار خوشنویسی نقش مهمی در کیفیت کار دارد. همچنین می توانیم تیمی از خوشنویسان اندونزی را برای برگزاری کارگاه های عملی دعوت کنیم تا با استفاده از تجربیات مدرسان برجسته ایرانی مهارت های خود را ارتقاء دهند. به طور کلی اگر بتوانیم رد پای هنر خوشنویسی ایران را به سایر ملل منتقل کنیم این امر نه تنها موجب انتقال دانش فنی خواهد شد بلکه فرهنگی زیربنایی برای اندیشه ملت ها ایجاد می کند. هر چه بیشتر بتوانیم تأثیرات فرهنگی و هنری خود را در دیگر کشورها گسترش دهیم بر همگرایی فرهنگی افزوده و گامی به سوی صلح و مهربانی خواهیم برداشت. امیدوارم که در این مسیر موفق باشیم.

انتهای پیام