تاریخچه بستنی یخی گیلان

تاریخچه بستنی یخی گیلان با قدمت طولانی و ریشه های عمیق در فرهنگ و سنت های این خطه سرسبز گره خورده است. این دسر خنک و ترش مزه، به ویژه نوع محلی آن که به اسکمو یا اخته خَمَس شهرت دارد، از دیرباز نقش مهمی در تسکین گرمای تابستان و ایجاد لحظات شیرین برای مردم گیلان داشته است. پیدایش و تحول بستنی های یخی در گیلان، داستانی از نوآوری های ساده و استفاده از میوه های بومی است که به مرور زمان به یکی از نمادهای خوراکی این استان تبدیل شده است.

گیلان، با آب و هوای مرطوب و تابستان های گرم خود، همواره نیازمند خوراکی هایی بوده که بتوانند حس خنکی و تازگی را به ارمغان آورند. در این میان، دسرها و نوشیدنی های یخی جایگاه ویژه ای پیدا کردند. بستنی یخی در گیلان، صرفاً یک خوراکی فصلی نیست، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از خاطرات کودکی و فرهنگ غذایی مردم این دیار به شمار می رود. تنوع میوه های محلی و ترش مزه در این منطقه، زمینه را برای ابداع دسرهای یخی منحصربه فردی فراهم آورده که از دیرباز تا کنون، با همان اصالت و طعم دلپذیر، مورد استقبال قرار گرفته اند. این خوراکی های سنتی، با استفاده از مواد اولیه طبیعی و تازه، نه تنها لذت بخش هستند، بلکه به عنوان بخشی از میراث ناملموس گیلان شناخته می شوند.

تاریخچه بستنی یخی گیلان

سیر پیدایش و تکامل دسر یخی در گیلان، به ویژه اسکمو یا اخته خَمَس، به سال های دور باز می گردد. این خوراکی خنک و ترش مزه، که با میوه های بومی و ترش جنگلی گیلان تهیه می شود، از دیرباز در میان مردم این خطه رواج داشته است. بسیاری از گیلانی ها، اسکمو را بخشی از خاطرات شیرین دوران کودکی خود می دانند، زمانی که فروشندگان دوره گرد با چرخ های دستی خود، این یخمک های خانگی را عرضه می کردند و بوی ترش و شیرین آن، در کوچه و بازار می پیچید.

در گذشته های دور، پیش از رواج بستنی فروشی های مدرن، مردم گیلان با استفاده از یخ های طبیعی و میوه های فصلی، دسرهای یخی خود را تهیه می کردند. اخته خمس که نام محلی زغال اخته است، یکی از مواد اصلی و پرطرفدار برای تهیه این یخمک های سنتی بوده است. این روش تهیه ساده و استفاده از مواد اولیه در دسترس، باعث شده بود که این خوراکی به سرعت در میان خانواده ها محبوب شود و جای خود را در سفره های تابستانی باز کند. چرخ های آلاسکا که در گذشته در شهرهای گیلان، به ویژه رشت، رواج داشتند، به جای آلاسکاهای صنعتی، اسکموهای خانگی و سالم تر را می فروختند که طعم و کیفیت بی نظیری داشتند.

با گذشت زمان و ورود تکنولوژی های جدید، انواع بستنی های صنعتی نیز به بازار آمدند، اما اسکمو یا بستنی یخی گیلان، هرگز جایگاه خود را از دست نداد. این دسر سنتی، نه تنها در میان مردم محلی، بلکه در میان گردشگرانی که به شمال ایران سفر می کنند نیز طرفداران بسیاری پیدا کرده است. امروزه، در کنار کافه ها و رستوران های مدرن رشت و دیگر شهرهای گیلان، هنوز هم آبمیوه فروشی ها و دکه های سنتی یافت می شوند که این یخمک اصیل را با همان کیفیت و طعم دلپذیر قدیمی عرضه می کنند. این پایداری و محبوبیت، نشان از عمق ریشه های فرهنگی و پیوند ناگسستنی این خوراکی با هویت گیلان دارد.

اسکمو، نه تنها یک دسر یخی، بلکه نمادی از فرهنگ غنی گیلان و استفاده هوشمندانه از طبیعت سخاوتمند این استان است.

در دوره قاجار و پهلوی، با گسترش شهرنشینی و افزایش رفت وآمدها، خوراکی های محلی مانند اسکمو فرصت بیشتری برای عرضه عمومی پیدا کردند. فروشندگان سیار و دست فروشان، نقش کلیدی در معرفی و توزیع این دسر یخی داشتند. آن ها با فریادهای خاص خود، توجه مردم را جلب کرده و این خوراکی خنک را در روزهای گرم تابستان به خانه ها و محلات می بردند. این سنت فروش، به مرور زمان به بخشی از هویت شهری رشت و سایر شهرهای گیلان تبدیل شد. از آن زمان تا کنون، اسکمو به عنوان یکی از نمادهای تابستان در گیلان شناخته می شود و هر ساله، با شروع فصل گرما، شور و شوق تهیه و مصرف آن در میان مردم این استان و حتی در سراسر ایران، افزایش می یابد.

تداوم حضور اسکمو در فرهنگ غذایی گیلان، نشان دهنده ارزش های سنتی و اهمیت حفظ میراث خوراکی این منطقه است. این دسر یخی، با طعم ترش و شیرین و بافت منحصر به فرد خود، توانسته است در گذر زمان، جایگاه خود را به عنوان یک خوراکی سالم و نوستالژیک حفظ کند. استفاده از میوه های فصلی و محلی مانند آلبالو، آلوچه و زغال اخته، نه تنها طعمی بی نظیر به اسکمو می بخشد، بلکه آن را به یک منبع غنی از ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها تبدیل می کند. این ویژگی ها، اسکمو را از سایر دسرهای یخی متمایز کرده و آن را به گزینه ای سالم و پرطرفدار در میان مردم تبدیل کرده است.

اسکمو چیست؟

اسکمو، که در زبان محلی گیلان با نام اخته خَمَس یا اسکمو اخته نیز شناخته می شود، نوعی بستنی یخی سنتی و بسیار محبوب در استان گیلان است. این دسر خنک و ترش مزه، عمدتاً با استفاده از میوه های تابستانی و به ویژه میوه های ترش مانند آلبالو، آلو، آلوچه جنگلی، و زغال اخته تهیه می شود. ویژگی اصلی اسکمو، طعم ترش و ملس آن است که بافتی یخی و منجمد دارد و گاز زدن آن در گرمای طاقت فرسای تابستان، لذتی وصف ناپذیر را به ارمغان می آورد. این خوراکی، به دلیل ماهیت طبیعی و استفاده از میوه های تازه، از دسرهای سالم و پرطرفدار در شمال ایران به شمار می آید.

تهیه اسکمو، فرآیندی ساده اما با جزئیاتی خاص است که به آن طعمی منحصربه فرد می بخشد. میوه ها پس از شستشو، با کمی آب پخته می شوند تا له شده و عصاره آن ها خارج شود. سپس این مخلوط، با افزودن چاشنی هایی مانند نمک، گلپر و گاهی شکر، طعم دار می شود. آنچه اسکمو را از سایر بستنی های یخی متمایز می کند، حفظ هسته میوه ها در شیوه سنتی تهیه آن است. این هسته ها، نه تنها به بافت و طعم اسکمو کمک می کنند، بلکه بخشی از تجربه نوستالژیک مصرف آن را تشکیل می دهند. این خوراکی سنتی، در بسیاری از آبمیوه فروشی ها و دکه های سنتی رشت و سایر شهرهای گیلان، به راحتی قابل دسترسی است و حتی بسیاری از خانواده ها آن را در منزل تهیه می کنند.

اسکمو، فراتر از یک دسر یخی، نمادی از فرهنگ غذایی غنی و خلاقیت مردم گیلان در استفاده از منابع طبیعی محیط اطرافشان است. این دسر یخی، با طعم ترش و خاص خود، به عنوان یک مسکن طبیعی برای گرمازدگی عمل می کند و به همین دلیل، در فصل تابستان، به پرطرفدارترین خوراکی در این منطقه تبدیل می شود. تنوع میوه های ترش در گیلان، امکان تهیه اسکمو با طعم های مختلف را فراهم آورده است، اگرچه اسکمو زغال اخته یا اخته خمس همچنان محبوب ترین نوع آن محسوب می شود. این دسر، با هر بار چشیدن، خاطرات شیرین دوران کودکی و طعم اصیل شمال را زنده می کند.

شناخته شدن اسکمو به عنوان بستنی یخی گیلان، به دلیل ریشه های عمیق آن در سنت های محلی و محبوبیت بی نظیرش در این استان است. این خوراکی، بخشی از هویت فرهنگی گیلان شده و در کنار سایر غذاها و دسرهای محلی، به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری خوراکی این منطقه شناخته می شود. هرچند ممکن است نمونه های مشابهی از دسرهای یخی در مناطق دیگر نیز وجود داشته باشد، اما اسکمو گیلان با ویژگی های خاص خود، از جمله استفاده از میوه های ترش بومی و روش تهیه سنتی، طعمی متمایز و اصیل دارد. این دسر، نه تنها برای ساکنان گیلان، بلکه برای هر مسافری که به دنبال تجربه طعم های محلی و اصیل است، یک انتخاب بی نظیر محسوب می شود.

راز مزه لذیذ اسکمو؛ بستنی یخی گیلان

راز مزه لذیذ اسکمو، در ترکیب بی نظیر ترشی میوه های محلی گیلان با چاشنی های سنتی نهفته است. این بستنی یخی، که با میوه هایی چون آلبالو، آلوچه جنگلی و به ویژه زغال اخته (اخته خمس) تهیه می شود، تعادل ظریفی از طعم های ترش و ملس را به ارمغان می آورد. کیفیت و تازگی میوه های مورد استفاده، نقش اساسی در طعم نهایی اسکمو دارد. میوه هایی که در خاک حاصلخیز گیلان می رویند و در اوج بلوغ چیده می شوند، عطر و طعمی بی نظیر دارند که مستقیماً به اسکمو منتقل می شود. این اصالت در مواد اولیه، اولین و مهم ترین راز خوشمزگی این دسر یخی است.

علاوه بر میوه ها، افزودنی های سنتی مانند نمک و گلپر، عمق بیشتری به طعم اسکمو می بخشند. نمک، ترشی میوه ها را تعدیل کرده و به برجسته تر شدن طعم آن ها کمک می کند، در حالی که گلپر، با عطر و طعم خاص خود، یک لایه پیچیدگی و اصالت به این دسر اضافه می کند. این ترکیب، نه تنها یک حس خنکی دلپذیر ایجاد می کند، بلکه تجربه ای چندبعدی از طعم های ترش، شور و معطر را فراهم می آورد. نسبت دقیق این افزودنی ها، که معمولاً بر اساس ذائقه و تجربه تهیه کننده تنظیم می شود، نقش مهمی در رسیدن به طعم ایده آل اسکمو دارد.

بافت خاص اسکمو نیز به لذیذ بودن آن کمک می کند. برخلاف بستنی های خامه ای، اسکمو بافتی یخی و کمی سفت دارد که گاز زدن آن، به ویژه در روزهای گرم تابستان، حس بسیار مطبوعی ایجاد می کند. حفظ هسته میوه ها در روش سنتی تهیه اسکمو، نه تنها به بافت آن کمک می کند، بلکه بخشی از تجربه لذت بخش خوردن آن است. بسیاری از گیلانی ها معتقدند که لذت واقعی اسکمو با وجود هسته ها و مکیدن آن ها پس از ذوب شدن یخ، چند برابر می شود. این جزئیات کوچک، اما مهم، اسکمو را از یک دسر ساده یخی به یک تجربه فرهنگی و نوستالژیک تبدیل می کند.

ترکیب میوه های ترش بومی گیلان، چاشنی های سنتی و بافت یخی منحصر به فرد، راز اصلی طعم بی نظیر و به یادماندنی اسکمو است.

همچنین، سادگی و طبیعی بودن فرآیند تهیه اسکمو، به خوشمزگی آن می افزاید. بدون هیچ گونه افزودنی مصنوعی یا مواد نگهدارنده، اسکمو طعمی خالص و طبیعی از میوه های تازه را ارائه می دهد. این دسر یخی، نه تنها خوشمزه است، بلکه به دلیل استفاده از میوه های سرشار از ویتامین و آنتی اکسیدان، یک خوراکی سالم و مقوی نیز محسوب می شود. این عوامل در کنار هم، باعث شده اند که اسکمو به یکی از محبوب ترین و ماندگارترین دسرهای گیلان تبدیل شود و هر ساله، با شروع فصل گرما، انتظار برای چشیدن دوباره طعم لذیذ آن، در میان مردم و گردشگران افزایش یابد.

طرز تهیه بستنی اسکمو چگونه است؟

تهیه بستنی اسکمو، یا اخته خَمَس، فرآیندی ساده و خانگی دارد که با کمی دقت می توانید طعم اصیل گیلانی را در منزل تجربه کنید. برای آغاز، به میوه های ترش خشک یا تازه نیاز دارید. معمولاً از آلبالو خشک، اخته خشک (زغال اخته خشک)، آلوچه جنگلی خشک یا ترکیب میوه های تازه آن ها استفاده می شود. ابتدا تمام میوه ها را به خوبی بشویید تا هرگونه شن یا خاک ریزه از آن ها جدا شود. این مرحله برای اطمینان از بهداشت و کیفیت نهایی اسکمو بسیار مهم است. پس از شستشو، میوه ها را داخل یک قابلمه مناسب بریزید.

روی میوه ها به اندازه ای آب بریزید که کاملاً سطحشان پوشانده شود. سپس، قابلمه را روی حرارت ملایم قرار دهید و اجازه دهید میوه ها به آرامی پخته و کاملاً له شوند. در این مرحله، می توانید مقداری نمک، گلپر یا حتی شکر، بسته به ذائقه و سلیقه خود به مواد اضافه کنید. برای اسکمو، مواد باید کمی آبکی تر از حالت معمول مربا یا کمپوت باشند، زیرا قرار است منجمد شوند. پس از اینکه میوه ها کاملاً پخته و نرم شدند، شعله را خاموش کرده و اجازه دهید مخلوط به طور کامل سرد شود. خنک شدن کامل مواد، برای مرحله بعدی ضروری است.

پس از خنک شدن، میوه های پخته شده را با گوشت کوب یا یک بلندر برقی (پالس بلندر) به خوبی له کنید تا یکدست شوند. در این مرحله، می توانید مواد را مزه کرده و در صورت نیاز، مجدداً نمک و گلپر اضافه کنید تا طعم دلخواه شما حاصل شود. ترشی اسکمو بستگی زیادی به نسبت آلبالو، اخته و آلوچه دارد؛ هرچه آلوچه بیشتر و ترش تر باشد، طعم اسکمو نیز ترش تر خواهد شد. این امکان تنظیم طعم، یکی از مزایای تهیه خانگی اسکمو است که به شما اجازه می دهد آن را مطابق با سلیقه شخصی خود آماده کنید.

ماده آماده شده را می توان به روش های مختلفی منجمد کرد. رایج ترین روش مدرن، ریختن آن در قالب های بستنی یخی و قرار دادن در فریزر است. اما حالت فوق نوستالژیک و سنتی اسکمو، به این صورت است که مایع اسکمو را داخل لیوان های فلزی کوچک می ریختند و یک چوب بستنی هم داخل آن قرار می دادند تا پس از انجماد، به راحتی قابل خوردن باشد. امروزه، استفاده از لیوان های یک بارمصرف نیز رایج است که پس از یخ زدن، می توان لیوان را پاره کرده و اسکمو را میل کرد. در فرم سنتی، هسته میوه ها را از مواد جدا نمی کنند، زیرا بسیاری معتقدند لذت خوردن اسکمو با هسته چند برابر است و حس اصالت آن را حفظ می کند. با این حال، در صورت تمایل، می توانید هسته ها را جداسازی کنید.

پس از اینکه اسکموها کاملاً یخ زدند، آن ها را از قالب یا لیوان جدا کرده و در صورت تمایل، مقداری گلپر روی آن بپاشید و میل کنید. اسکمو یخی، یک خوراکی سنتی، خوشمزه و سالم است که می تواند در روزهای گرم تابستان، حال و هوای شما را عوض کند و تجربه ای دلپذیر از طعم های اصیل گیلان را برایتان به ارمغان بیاورد. این دسر ساده، با استفاده از مواد اولیه طبیعی و فرآیندی آسان، نه تنها لذت بخش است، بلکه یادآور خاطرات شیرین و سنت های قدیمی این خطه سرسبز است.

اسکمو در کدام شهرهای گیلان معروف است؟

اسکمو به طور کلی در سراسر استان گیلان محبوب و شناخته شده است، اما شهر رشت به عنوان مرکز استان و یکی از قطب های اصلی غذاهای محلی، به خصوص در ارائه اسکموهای باکیفیت و متنوع شهرت ویژه ای دارد. در لاهیجان، انزلی و فومن نیز این خوراکی پرطرفدار است.

مواد اصلی تشکیل دهنده اسکمو کدامند؟

مواد اصلی تشکیل دهنده اسکمو شامل میوه های ترش تابستانی مانند آلبالو، زغال اخته (اخته خمس) و آلوچه جنگلی است. علاوه بر این میوه ها، آب، نمک و گلپر از چاشنی های اصلی هستند که به طعم و عطر بی نظیر آن کمک می کنند.

چرا اسکمو به بستنی یخی گیلان معروف است؟

اسکمو به دلیل ریشه های عمیق خود در فرهنگ غذایی گیلان و استفاده از میوه های بومی این منطقه، به بستنی یخی گیلان شهرت یافته است. این خوراکی از دیرباز بخشی از خاطرات و سنت های مردم این استان بوده و در سراسر گیلان محبوبیت فراوانی دارد.

تاریخچه دقیق پیدایش اسکمو به چه سالی باز می گردد؟

تاریخچه دقیق پیدایش اسکمو به سال مشخصی باز نمی گردد، اما ریشه های آن در سنت های قدیمی تهیه دسرهای یخی با میوه های بومی در گیلان است. این خوراکی از دوران قاجار و پهلوی به صورت خانگی و توسط فروشندگان دوره گرد رایج بوده و بخشی از فرهنگ مردم گیلان است.

آیا اسکمو فقط در گیلان یافت می شود؟

اسکمو به شکل سنتی و با طعم اصیل گیلانی بیشتر در استان گیلان یافت می شود، اما با توجه به محبوبیت آن، ممکن است در برخی شهرهای دیگر ایران نیز نمونه هایی از آن تهیه و عرضه شود. با این حال، اصالت و کیفیت اسکمو گیلان بی نظیر است.