چه سهمیه هایی در کنکور وجود دارد

در کنکور سراسری، سهمیه های متعددی برای گروه های مختلف داوطلبان در نظر گرفته شده است تا شرایط عادلانه تری برای رقابت فراهم آورد. این سهمیه ها شامل سهمیه مناطق، ایثارگران (25 و 5 درصدی)، رزمندگان، خانواده شهدا، بهیاران و سهمیه های خاص مناطق محروم یا آسیب دیده از بلایای طبیعی می شود. آگاهی از این سهمیه ها برای داوطلبان کنکور و خانواده هایشان حیاتی است تا بتوانند با شناخت کامل، از حقوق و امتیازات قانونی خود بهره مند شوند و برنامه ریزی دقیق تری برای آینده تحصیلی خود داشته باشند.

نظام آموزشی و آزمون سراسری در ایران، همواره در تلاش بوده تا با تدوین و اعمال سهمیه های مختلف، عدالت آموزشی را تا حد امکان در بین تمامی داوطلبان کنکور برقرار سازد. هدف اصلی از ایجاد این سهمیه ها، حمایت از اقشار و گروه های خاص جامعه و همچنین جبران کاستی های احتمالی ناشی از تفاوت در امکانات آموزشی و رفاهی مناطق مختلف کشور است. این مقاله به صورت جامع و تخصصی به معرفی، بررسی شرایط، میزان تاثیر و نکات کلیدی مربوط به تمامی انواع سهمیه کنکور سراسری می پردازد تا داوطلبان و مشاوران تحصیلی به یک منبع معتبر و به روز دسترسی داشته باشند. اطلاعات ارائه شده بر اساس آخرین مصوبات و دفترچه راهنمای کنکور 1404 تدوین شده است.

سهمیه های کنکور: مبانی و اهمیت

سهمیه ها در کنکور سراسری سازوکاری هستند که با هدف ایجاد فرصت های برابر و حمایت از گروه های خاص جامعه، به داوطلبان واجد شرایط امتیازاتی را اعطا می کنند. این امتیازات می تواند در قالب اختصاص ظرفیت های مشخص در رشته محل های دانشگاهی یا اعمال ضرایب خاص در نمره یا رتبه داوطلبان نمود یابد. فلسفه وجودی سهمیه کنکور، کاهش نابرابری های آموزشی ناشی از تفاوت در سطح امکانات مدارس و مناطق، یا جبران فداکاری های ایثارگران و خانواده هایشان است.

آگاهی از جزئیات هر سهمیه، از جمله شرایط، نحوه ثبت نام و میزان تاثیر سهمیه در کنکور، برای هر داوطلب کنکور سراسری از اهمیت بالایی برخوردار است. این شناخت به داوطلب کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه نسبت به شانس قبولی خود، انتخاب رشته ای هوشمندانه تر داشته باشد. همچنین، عدم اطلاع کافی می تواند منجر به از دست دادن فرصت های ارزشمندی شود که قانون برای برخی از داوطلبان در نظر گرفته است.

سهمیه مناطق: شالوده رقابت بومی

سهمیه مناطق رایج ترین و عمومی ترین نوع سهمیه در کنکور است که تمامی داوطلبان کنکور سراسری مشمول آن می شوند. فلسفه اصلی این سهمیه، ایجاد رقابتی عادلانه تر بین داوطلبانی است که از امکانات آموزشی و رفاهی مشابهی برخوردار بوده اند. کشور به سه منطقه ۱، ۲ و ۳ تقسیم شده و داوطلبان هر منطقه با یکدیگر به رقابت می پردازند.

منطقه ۱ شامل شهرهای بزرگ و کلان شهرها نظیر تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز، و اهواز می شود که از سطح بالای امکانات آموزشی برخوردارند. منطقه ۲ به مراکز استان ها و شهرهای بزرگ تر تعلق دارد که از امکانات آموزشی متوسط برخوردارند. در نهایت، منطقه ۳ شامل شهرهای کوچک، مناطق روستایی و کم برخوردار می شود که دسترسی کمتری به امکانات آموزشی پیشرفته دارند. این تقسیم بندی بر اساس رفاه آموزشی و توزیع عادلانه فرصت ها صورت گرفته است.

نحوه تعیین منطقه تحصیلی

تعیین سهمیه منطقه برای داوطلبان کنکور، عموماً بر اساس محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه (پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم) صورت می گیرد. اگر داوطلبی این سه سال را در مناطق مختلف گذرانده باشد، منطقه ای که از نظر امکانات رفاهی و آموزشی در سطح بالاتری قرار دارد، به عنوان منطقه نهایی وی در نظر گرفته می شود.

• داوطلبان با تحصیل در مناطق مختلف: اگر داوطلبی سه سال آخر دبیرستان خود را در مناطق یکسانی سپری نکرده باشد، منطقه مرفه تر برای ایشان به عنوان سهمیه نهایی مقرر می شود.
• داوطلبان دارای معلولیت: کلیه داوطلبان دارای معلولیت بینایی، شنوایی، جسمی حرکتی، آسیب گفتار و زبان، تکاملی رشد و اعصاب و روان، جزو سهمیه منطقه سه محسوب می شوند. این اقدام با هدف حمایت از این گروه از داوطلبان و فراهم آوردن فرصت های بیشتر برای آنان است.
• دانش آموختگان خارج از کشور: داوطلبانی که حداقل دو سال از سه سال آخر تحصیل دوره متوسطه خود را در مدارس خارج از کشور گذرانده باشند، جزو سهمیه منطقه دو محسوب می شوند.
• طلاب حوزه های علمیه: سهمیه مناطق برای داوطلبان طلبه سطح یک حوزه های علمیه، بر اساس بخش محل دریافت مدرک تحصیلی سه سال آخر سطح یک حوزه تعیین می شود.

تاثیر سهمیه مناطق بر شانس قبولی

رقابت در سهمیه مناطق به صورت جداگانه صورت می گیرد و هر داوطلب با سایر داوطلبان همان منطقه خود سنجیده می شود. این بدان معناست که یک داوطلب از منطقه ۳ با داوطلب منطقه ۱ رقابت مستقیم ندارد. در واقع، تراز داوطلبان در هر منطقه محاسبه شده و بر این اساس، شانس قبولی تعیین می شود. با توجه به تفاوت در سطح امکانات آموزشی، داوطلبان مناطق محروم (منطقه ۳) به دلیل دسترسی کمتر به منابع و کلاس های تقویتی، ممکن است با چالش های بیشتری مواجه باشند. با این حال، رقابت کمتر در این مناطق می تواند به آن ها کمک کند تا با تراز پایین تری نسبت به مناطق برخوردار، در رشته محل های مشابه پذیرفته شوند و این نکته، تاثیر سهمیه مناطق در کنکور را به وضوح نشان می دهد.

سهمیه های ایثارگران و رزمندگان: حمایت از فداکاری ها

سهمیه های ایثارگران و رزمندگان، از جمله مهم ترین و تأثیرگذارترین سهمیه های کنکور هستند که با هدف قدردانی و حمایت از فداکاری های افرادی که در راه دفاع از کشور جانفشانی کرده اند و خانواده های معظم آنان، طراحی شده اند. این سهمیه ها در دو دسته اصلی 25 درصدی و 5 درصدی تقسیم بندی می شوند.

سهمیه ایثارگران 25 درصدی

این سهمیه شامل اختصاص 25 درصد از ظرفیت هر رشته محل به مشمولین آن می شود و دارای تاثیر بسیار بالایی در کنکور است. مشمولین اصلی این سهمیه عبارتند از:

• همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثر.
• آزادگان و همسر و فرزندان آنان.
• جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان.

برای استفاده از این سهمیه، داوطلبان باید حداقل 70 درصد تراز آخرین نفر قبولی در گزینش آزاد همان رشته محل را کسب کنند. نحوه اقدام برای این سهمیه، دریافت کد 12 رقمی از بنیاد شهید و امور ایثارگران و ثبت آن در فرم ثبت نام کنکور است.

سهمیه ایثارگران 5 درصدی

این سهمیه نیز با هدف حمایت از ایثارگران و رزمندگان با درصد ایثارگری کمتر یا مدت حضور در جبهه مشخص، 5 درصد از ظرفیت هر رشته محل را به خود اختصاص می دهد. مشمولین این سهمیه عبارتند از:

• جانبازان زیر 25 درصد و همسر و فرزندان آن ها.
• همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل 6 ماه حضور داوطلبانه در جبهه.

حدنصاب قبولی برای این گروه نیز مشابه سهمیه 25 درصدی، کسب حداقل 70 درصد تراز آخرین نفر قبولی در گزینش آزاد است. فرآیند ثبت نام نیز از طریق دریافت کد 12 رقمی و درج آن در فرم مربوطه انجام می شود.

سهمیه رزمندگان

سهمیه رزمندگان به آن دسته از داوطلبانی تعلق می گیرد که به صورت داوطلبانه در جبهه های دفاع مقدس حضور داشته اند. مشمولین این سهمیه عبارتند از:

• رزمندگان بسیجی، جهادگران جهاد کشاورزی، و رزمندگان ستاد کل نیروهای مسلح که حداقل 6 ماه سابقه حضور داوطلبانه در جبهه (از سال 1359 تا 1367) به طور متوالی یا متناوب را داشته باشند.

نکته مهم در این سهمیه، نحوه محاسبه سابقه برای سربازان و نیروهای کادری است؛ سه چهارم مدت حضور این دسته از داوطلبان داوطلبانه در نظر گرفته می شود و اگر این مدت از 6 ماه بیشتر باشد، مشمول سهمیه رزمندگان می شوند. حدنصاب قبولی برای این سهمیه، کسب حداقل 75 درصد تراز آخرین نفر قبولی در گزینش آزاد است. برای استفاده از این سهمیه نیز نیاز به دریافت کد 12 رقمی از ارگان ذی ربط و ثبت آن در فرم ثبت نام سازمان سنجش است.

سهمیه خانواده شهدا

این سهمیه شامل پدر، مادر، خواهر و برادر شهید می شود. بر خلاف سهمیه های ایثارگران، برای استفاده از این سهمیه نیازی به دریافت کد 12 رقمی نیست و داوطلبان تنها با تکمیل بند مربوطه در فرم ثبت نام می توانند از آن بهره مند شوند. غالباً، این سهمیه در دسته سهمیه ایثارگران 25 درصدی ادغام شده و از ظرفیت های آن استفاده می کنند.

نکته مهم در استفاده از سهمیه های ایثارگران و رزمندگان

بسیار حائز اهمیت است که داوطلبان بدانند، هر فرد تنها یک بار در هر مقطع تحصیلی (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکتری) امکان استفاده از سهمیه های ایثارگران 5 و 25 درصدی را دارد. حتی در صورت انصراف از تحصیل یا قبولی و عدم ثبت نام، این فرصت از دست می رود و امکان استفاده مجدد در همان مقطع وجود نخواهد داشت.

سهمیه های خاص و بومی: پشتیبانی از گروه های ویژه

علاوه بر سهمیه های عمومی تر، انواع سهمیه کنکور سراسری شامل موارد خاص و بومی نیز می شود که برای گروه های مشخص یا مناطق با شرایط ویژه در نظر گرفته شده اند. این سهمیه ها با هدف جبران شرایط خاص یا پشتیبانی از توسعه مناطق کم برخوردار اعمال می گردند.

سهمیه بهیاران

این سهمیه برای داوطلبانی که دارای دیپلم بهیاری هستند و قصد ورود به رشته های مرتبط در دانشگاه را دارند، طراحی شده است. شرایط سهمیه بهیاری کنکور شامل موارد زیر است:

• داشتن دیپلم بهیاری.
• حداقل 3 سال سابقه خدمت بهیاری با گواهینامه اشتغال.
• کسب حداقل 70 درصد تراز آخرین نفر قبولی در گزینش آزاد همان رشته محل.

این سهمیه حداکثر 5 درصد از ظرفیت رشته محل های دوره روزانه رشته های پرستاری، اتاق عمل و هوشبری را به خود اختصاص می دهد. این امتیاز ویژه به بهیاران امکان می دهد تا در ادامه تحصیل خود در حوزه های تخصصی مربوطه شانس بیشتری داشته باشند.

سهمیه مناطق محروم

سهمیه مناطق محروم با هدف توسعه و ارتقاء سطح علمی و بهداشتی استان های کمتر برخوردار کشور اعمال می شود. مشمولین این سهمیه داوطلبانی هستند که سه سال آخر تحصیل خود را در استان های خاص و کم برخوردار نظیر ایلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و هرمزگان گذرانده باشند. میزان تاثیر این سهمیه در رشته های مختلف، 40 درصد از ظرفیت کد رشته محل های ناحیه ای، قطبی و کشوری دوره روزانه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی این استان ها است. برای رشته های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی در دانشگاه های بومی این استان ها، این میزان 30 درصد از ظرفیت را شامل می شود.

محدودیت های این سهمیه شامل عدم امکان تغییر رشته و انتقالی به دانشگاه های خارج از استان بومی است و داوطلبان متعهد به خدمت در مناطق محروم پس از فارغ التحصیلی هستند.

سهمیه مناطق درگیر بلایای طبیعی (سیل زده و زلزله زده)

این سهمیه به داوطلبان استان های آسیب دیده از بلایای طبیعی نظیر سیل و زلزله، با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی اختصاص می یابد. میزان تاثیر سهمیه بلایای طبیعی، 5 درصد سهمیه مازاد است که فقط برای دانشگاه های استان های آسیب دیده یا استان های همجوار آن ها اعمال می شود. به عنوان مثال، دانشگاه های تهران ظرفیتی برای این سهمیه اختصاص نمی دهند.

حدنصاب لازم برای قبولی در این سهمیه، کسب حداقل 80 درصد تراز آخرین نفر قبولی در گزینش آزاد است و برای رشته های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی، این حدنصاب به 85 درصد افزایش می یابد. این سهمیه حداکثر برای 3 سال پس از وقوع حادثه قابل استفاده است و داوطلبان متعهد به خدمت دو برابر مدت تحصیل در منطقه آسیب دیده می شوند.

سهمیه داوطلبان دچار سوختگی در حادثه آتش سوزی مدارس

این سهمیه بسیار خاص و محدود است و تنها به حادثه دیدگان خاصی (مانند حادثه آتش سوزی مدرسه شین آباد در سال 1385) اختصاص می یابد که دچار سوختگی حاد شده اند. مشمولین و شرایط آن به صورت موردی و با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین می شوند. این سهمیه به صورت مازاد بر ظرفیت و با حدنصاب 80 درصد تراز آخرین نفر قبولی در گزینش آزاد در آزمون های مشخص اعمال می شود.

سهمیه داوطلبان شهرستان های خاص

برخی از شهرستان ها به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و محرومیت های منطقه ای، دارای سهمیه های بومی ویژه ای هستند. این سهمیه ها عموماً شامل شهرستان هایی نظیر جیرفت و کهنوج در جنوب استان کرمان، شهرستان بشاگرد در هرمزگان و شهرستان ابوموسی در استان هرمزگان می شوند. مشمولین این سهمیه ها، داوطلبان بومی با شرایط سکونت و تحصیل خاص در این مناطق هستند که درصد مشخصی از ظرفیت دانشگاه های استان بومی به آن ها اختصاص می یابد. برای مثال، 40 درصد از ظرفیت پذیرش رشته های تحصیلی دانشگاه های استان هرمزگان به داوطلبان شهرستان ابوموسی تعلق می گیرد، به شرط کسب 75 درصد تراز آخرین نفر قبولی آزاد و 3 سال سکونت در شهرستان مذکور. این سهمیه ها نیز معمولاً با تعهد خدمت پس از فارغ التحصیلی همراه هستند.

ابهامات رایج و نکات کلیدی در خصوص سهمیه ها

شناخت قوانین سهمیه کنکور تنها گام اول است؛ بسیاری از داوطلبان با ابهامات و سوالات متعددی پیرامون نحوه استعلام، ثبت و میزان تأثیر سهمیه ها مواجه هستند. درک این نکات کلیدی، به داوطلبان کمک می کند تا با اطمینان بیشتری در فرآیند کنکور شرکت کنند.

چگونه سهمیه خود را استعلام و ثبت کنیم؟

برای ثبت سهمیه کنکور، داوطلبان باید در زمان ثبت نام کنکور سراسری، بند مربوط به سهمیه خود را در فرم اینترنتی ثبت نام علامت زده و اطلاعات مورد نیاز را وارد کنند. برای سهمیه های ایثارگران و رزمندگان، ابتدا لازم است کد 12 رقمی ایثارگری از ارگان ذی ربط (مانند بنیاد شهید و امور ایثارگران، سپاه، ارتش، جهاد کشاورزی) دریافت شود. پس از دریافت کد، می توان آن را در فرم ثبت نام کنکور وارد کرد. برای سهمیه هایی مانند سهمیه خانواده شهدا، تنها تکمیل بند مربوطه در فرم ثبت نام کافی است و نیازی به کد ایثارگری جداگانه نیست. توصیه می شود داوطلبان حتماً به درگاه اینترنتی سازمان سنجش و ارگان های مربوطه مراجعه کرده و از آخرین دستورالعمل ها مطلع شوند.

آیا سهمیه نوه جانباز در کنکور تاثیر دارد؟

یکی از سوالات متداول و پرتکرار داوطلبان، پیرامون تاثیر سهمیه نوه جانباز در کنکور است. لازم به تاکید است که بر اساس قوانین و مقررات فعلی، سهمیه جانبازی صرفاً شامل جانبازان، همسر و فرزندان آن ها می شود و به نوادگان جانبازان هیچ سهمیه ای تعلق نمی گیرد. این محدودیت برای تمامی سهمیه های مرتبط با ایثارگری و رزمندگی برقرار است و صرفاً به اعضای درجه یک خانواده (پدر، مادر، همسر، فرزند) اختصاص دارد.

امکان استفاده همزمان از چند سهمیه

در شرایطی که یک داوطلب واجد شرایط استفاده از چندین سهمیه باشد، سوال این است که آیا می تواند به طور همزمان از آن ها استفاده کند یا خیر. پاسخ این است که معمولاً سهمیه ای که بیشترین منفعت و تأثیر را برای داوطلب دارد، اعمال می شود و تداخل سهمیه ها به گونه ای مدیریت می شود که بهترین شرایط برای داوطلب فراهم آید. به عبارت دیگر، سیستم به طور خودکار، مطلوب ترین سهمیه را برای داوطلب اعمال خواهد کرد.

تاثیر سهمیه ها بر انتخاب رشته و دانشگاه ها

سهمیه ها با ایجاد ظرفیت های جداگانه در هر رشته محل، به طور مستقیم بر شانس قبولی داوطلبان تاثیر می گذارند. برای مثال، اگر یک رشته 100 نفر ظرفیت داشته باشد و 25 نفر از آن به سهمیه ایثارگران 25 درصدی اختصاص یابد، این گروه از داوطلبان در یک رقابت جداگانه برای آن 25 ظرفیت شرکت می کنند. این امر می تواند شانس قبولی را برای افراد دارای سهمیه افزایش دهد، به خصوص در رشته محل های پرمتقاضی. همچنین، برخی سهمیه ها مانند سهمیه مناطق محروم، داوطلبان را متعهد به انتخاب دانشگاه های خاص در استان بومی خود می کنند.

آخرین تغییرات و پیشنهادات مطرح شده در قوانین سهمیه ها

در سال های اخیر، بحث ها و ایده های متعددی برای آخرین تغییرات سهمیه کنکور 1404 و ساماندهی سهمیه ها مطرح شده است. از جمله این پیشنهادات، طرح دهک بندی داوطلبان بر اساس وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنان است که می تواند جایگزین یا مکملی برای سهمیه مناطق باشد. این ایده با هدف ایجاد عدالت بیشتر و هدفمند کردن حمایت ها، به جای تمرکز صرف بر مناطق جغرافیایی، بر اساس وضعیت رفاهی خانوارها عمل کند. همچنین، ایده هایی نظیر اختصاص سهمیه به مدارس به جای مناطق کلی یک شهر نیز مطرح شده است. با این حال، تا زمان تصویب و ابلاغ رسمی، داوطلبان باید به مقررات فعلی مندرج در دفترچه کنکور و اطلاعیه های سازمان سنجش پایبند باشند.

جدول جامع مقایسه ای سهمیه ها

برای درک بهتر و مقایسه سریع انواع سهمیه کنکور سراسری، جدول زیر خلاصه ای از اطلاعات کلیدی هر سهمیه را ارائه می دهد:

سهمیه	مشمولین اصلی	میزان تاثیر/ظرفیت	حدنصاب لازم (نسبت به تراز آزاد)	نکات کلیدی
مناطق	همه داوطلبان	رقابت درون منطقه ای	–	بر اساس 3 سال آخر تحصیل متوسطه
ایثارگران 25%	فرزندان شهدا، جانبازان 25%+، آزادگان و همسر و فرزندانشان	25% ظرفیت رشته محل	حداقل 70%	یک بار استفاده در هر مقطع تحصیلی
ایثارگران 5%	جانبازان زیر 25%، همسر و فرزندان رزمندگان با 6 ماه+ حضور	5% ظرفیت رشته محل	حداقل 70%	یک بار استفاده در هر مقطع تحصیلی
رزمندگان	رزمندگان 6 ماه+ حضور جبهه	(تاثیر رتبه ای)	حداقل 75%	نیاز به کد 12 رقمی از ارگان ذی ربط
خانواده شهدا	پدر، مادر، خواهر، برادر شهید	(عموماً در 25% ادغام)	–	نیاز به تکمیل بند مربوطه در فرم ثبت نام
بهیاران	دیپلم بهیاری + 3 سال سابقه خدمت	5% ظرفیت رشته های خاص	حداقل 70%	مختص رشته های پرستاری، اتاق عمل، هوشبری روزانه
مناطق محروم	ساکنین استان های محروم (3 سال آخر تحصیل)	30-40% ظرفیت دانشگاه بومی	–	عدم امکان تغییر رشته و انتقال، تعهد خدمت
بلایای طبیعی	داوطلبان مناطق سیل/زلزله زده	5% ظرفیت دانشگاه های بومی	80% (85% پزشکی/دندانپزشکی/داروسازی)	حداکثر 3 سال، تعهد خدمت دو برابر مدت تحصیل
سوختگی مدارس	حادثه دیدگان خاص (مثلاً حادثه شین آباد)	سهمیه مازاد	80%	بسیار خاص و محدود به مصوبات موردی
شهرستان های خاص	بومیان مناطق ویژه (جیرفت، کهنوج، بشاگرد، ابوموسی)	درصد مشخص ظرفیت	–	شامل تعهد خدمت در منطقه بومی

جمع بندی

همانطور که ملاحظه شد، سهمیه های کنکور بخش جدایی ناپذیری از سیستم پذیرش دانشگاهی در ایران هستند که با اهداف مشخصی طراحی و اعمال می شوند. از سهمیه مناطق که تمامی داوطلبان را شامل می شود تا سهمیه های خاص ایثارگران و مناطق محروم، هر یک به نوبه خود نقش مهمی در توزیع فرصت های آموزشی ایفا می کنند. آگاهی کامل از شرایط سهمیه کنکور و نحوه استفاده از آن ها، گامی اساسی برای هر داوطلب در مسیر موفقیت تحصیلی است.

با توجه به پیچیدگی های مربوط به هر سهمیه و احتمال تغییرات در قوانین، اکیداً توصیه می شود داوطلبان همواره دفترچه ثبت نام کنکور سراسری و اطلاعیه های رسمی سازمان سنجش را به عنوان معتبرترین و به روزترین منبع اطلاعاتی مطالعه کنند. با برنامه ریزی دقیق و استفاده صحیح از این سهمیه ها، می توانند شانس قبولی خود را در رشته محل های مورد نظر به میزان قابل توجهی افزایش دهند. با آرزوی موفقیت برای تمامی داوطلبان کنکور سراسری.