تهدید به شکایت جرم است؟

خیر، اعلام قصد شکایت قانونی به تنهایی جرم محسوب نمی شود، بلکه حق قانونی هر شهروند است و در نظام حقوقی ایران به رسمیت شناخته شده است. این اقدام مشروع، تنها زمانی جنبه مجرمانه پیدا می کند که با اهداف نامشروعی نظیر اخاذی یا اجبار به انجام عملی غیرقانونی همراه شود و از چارچوب حقوقی خود خارج گردد. بنابراین، صرف هشدار مبنی بر پیگیری حقوقی یک دعوا، تحت شمول جرم تهدید قرار نمی گیرد.

در مسائل حقوقی، تمایز قائل شدن میان اخطار قانونی و تهدید مجرمانه از اهمیت بالایی برخوردار است. بسیاری از افراد به دلیل عدم آگاهی از این تفاوت، با ابهامات و نگرانی هایی مواجه می شوند. این مقاله با هدف شفاف سازی این مفهوم، به بررسی جامع ابعاد حقوقی موضوع تهدید به شکایت می پردازد و مرزهای قانونی میان حق مشروع شهروندان برای طرح دعوا و سوءاستفاده های احتمالی از آن به عنوان ابزاری برای ارعاب را تبیین می کند. در ادامه، ضمن تشریح مبانی قانونی جرم تهدید، مصادیق و شرایطی که در آن تهدید به شکایت می تواند وصف مجرمانه یابد، مورد تحلیل قرار خواهد گرفت و راهکارهای عملی برای مواجهه با انواع تهدید ارائه می شود.

پاسخ صریح و مستقیم: در اغلب موارد، تهدید به شکایت، جرم نیست!

بسیاری از افراد تصور می کنند که اعلام قصد برای طرح یک شکایت قانونی، اعم از کیفری یا حقوقی، می تواند مصداق جرم تهدید باشد. اما طبق قوانین جاری و رویه قضایی، این تصور در غالب موارد صحیح نیست. اصل بر این است که هر شهروند حق دارد برای احقاق حقوق خود و یا جبران خسارات وارده، به مراجع قضایی مراجعه کرده و اقامه دعوا کند. اعلام این قصد به طرف مقابل، در واقع نوعی هشدار قانونی برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف یا آمادگی برای دفاع در فرآیند قضایی است.

مبنای حقوقی این رویکرد، در این نکته نهفته است که طرح شکایت، یک حق اساسی و قانونی برای هر شخص در جامعه است. استفاده از یک حق قانونی، ذاتاً نمی تواند نامشروع یا مجرمانه تلقی شود. بنابراین، اگر کسی به دیگری بگوید از تو شکایت می کنم یا به دلیل فلان عمل، علیه تو پرونده قضایی تشکیل خواهم داد، تا زمانی که این اعلام صرفاً به معنای استفاده از حق قانونی باشد و با انگیزه ها یا اقدامات مجرمانه دیگری همراه نگردد، جرم تهدید محقق نمی شود.

برای مثال، در رأیی که پیشتر توسط خبرگزاری میزان منتشر شده، به صراحت بیان شده است که تهدید به اقامه شکایت کیفری و جلب از طریق مأمور قانون، مصداق بزه تهدید نیست. این رأی، نشان دهنده این است که قوه قضائیه نیز تفکیک روشنی میان اخطار قانونی (که می تواند شامل اعلام قصد شکایت باشد) و تهدید مجرمانه قائل است. در پرونده مورد اشاره، دادگاه تجدیدنظر، رأی برائت متهم از اتهام تهدید را تأیید کرده بود، چرا که عبارات ارسالی صرفاً حاوی تهدید به اقامه شکایت کیفری و جلب بوده و متضمن ضرر جسمانی، مالی یا حیثیتی مجرمانه نبوده است. این رویکرد، بر لزوم درک صحیح از عناصر تشکیل دهنده جرم تهدید و تمایز آن از اعمال مشروع قانونی تأکید دارد.

مبانی قانونی جرم تهدید: درک دقیق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی

برای تشخیص دقیق اینکه چه عملی تهدید محسوب می شود، لازم است به مبانی قانونی و عناصر تشکیل دهنده جرم تهدید توجه کنیم. در قوانین ایران، تعریف اختصاصی و جامعی از تهدید به صورت مستقل ارائه نشده است، اما مواد قانونی به خصوص ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) و ماده ۶۶۸ این قانون، مصادیق و شرایط تحقق آن را مشخص کرده اند. در واقع، تهدید عبارت است از ایجاد خوف و وحشت در طرف مقابل برای وادار کردن او به انجام یا ترک کاری که وقوع آن برای تهدیدشونده نامطلوب و آزاردهنده باشد. این حالت می تواند با گفتار، رفتار یا هر روشی که منجر به ارعاب شود، محقق گردد.

تعریف قانونی و انواع ضرر در ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: هرکس دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نماید اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را کرده یا نکرده باشد، به مجازات حبس از یک ماه تا یک سال و یا تا هفتاد و چهار ضربه شلاق یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

این ماده، به وضوح انواع ضررهای مورد تهدید را برمی شمرد که عبارتند از:

• ضرر نفسی (جانی): شامل تهدید به قتل، نقص عضو، ضرب و شتم یا هرگونه صدمه جسمی که سلامت یا جان فرد را به خطر اندازد.
• ضرر شرفی (حیثیتی): هرگونه عملی که جایگاه، شأن و شخصیت فرد را به مخاطره بیندازد، مانند تهدید به تهمت، افترا، پخش شایعات دروغین یا افشای مسائل شخصی که به آبروی فرد لطمه می زند.
• ضرر مالی: ضرری که به اموال و منافع شخصی مربوط می شود، مانند تهدید به تخریب اموال، آتش زدن دارایی ها، یا سرقت.
• افشای سر: تهدید به افشای اطلاعات محرمانه یا اسراری که پنهان ماندن آن ها برای فرد اهمیت دارد و افشایشان می تواند به ضرر حیثیتی یا مالی او منجر شود.

عناصر تشکیل دهنده جرم تهدید

برای تحقق هر جرمی، از جمله تهدید، وجود سه عنصر اصلی الزامی است:

1. عنصر قانونی: این عنصر به معنای وجود نص صریح قانونی است که عملی را جرم تلقی و برای آن مجازات تعیین کند. در مورد تهدید، ماده ۶۶۹ و ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) این عنصر را تأمین می کنند. بر اساس اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها، هیچ عملی را نمی توان جرم دانست مگر اینکه قانون آن را صراحتاً جرم انگاری کرده باشد.
2. عنصر مادی: جرم تهدید یک جرم «مادی» است، به این معنی که برای تحقق آن، باید یک فعل مثبت خارجی از سوی تهدیدکننده صورت گیرد. این فعل می تواند به اشکال مختلفی باشد:
   • گفتاری: مانند تهدید شفاهی به قتل یا توهین.
   • نوشتاری: از طریق پیامک، ایمیل، نامه یا فضای مجازی.
   • اشاره ای یا رفتاری: مانند نشان دادن سلاح، حرکات تهدیدآمیز یا حتی ارسال تصاویری که دلالت بر تهدید دارد.

   مهم این است که این فعل به نحوی باشد که به اطلاع تهدیدشونده برسد و در او ایجاد ترس کند. صرف نیت تهدید بدون عمل خارجی، جرم محسوب نمی شود.

3. عنصر معنوی (سوء نیت): این عنصر، قصد و اراده مجرم برای ارتکاب جرم را شامل می شود. در جرم تهدید، مجرم باید با علم و آگاهی و با قصد ترساندن و وادار کردن طرف مقابل به انجام یا ترک فعلی، اقدام به تهدید کرده باشد. صرفاً بیان یک جمله تهدیدآمیز بدون قصد قبلی یا در حالت عصبانیت شدید و بدون توانایی واقعی برای اجرای آن، ممکن است منجر به تحقق کامل سوء نیت مجرمانه نشود. به عبارتی، مجرم باید قصد داشته باشد که با ایجاد ترس، دیگری را تحت تأثیر قرار دهد و او را وادار به انجام یا ترک عملی کند که ذاتاً نامشروع است.

   تفاوت بنیادین میان تهدید به انجام عملی که ذاتاً غیرقانونی است و تهدید به انجام یک اقدام قانونی مشروع در همین عنصر معنوی و ماهیت عمل تهدید نهفته است. در حالت اول، هدف و ابزار هر دو نامشروع هستند، اما در حالت دوم، هدف احقاق حق است و ابزار نیز استفاده از فرآیندهای قانونی است.

درک این عناصر به ما کمک می کند تا مرز بین یک اخطار قانونی و یک تهدید مجرمانه را به درستی تشخیص دهیم. تنها در صورت اجتماع هر سه عنصر قانونی، مادی و معنوی، جرم تهدید محقق خواهد شد.

چه زمانی تهدید به شکایت می تواند جنبه مجرمانه پیدا کند؟ (مرزهای باریک)

همان طور که پیشتر اشاره شد، اعلام قصد شکایت قانونی به تنهایی جرم نیست. اما در شرایط خاص و در صورت ترکیب با انگیزه ها یا اقدامات نامشروع، می تواند جنبه مجرمانه پیدا کند. این مرزها بسیار باریک و تشخیص آن ها نیازمند دقت حقوقی است. در ادامه به این موارد می پردازیم:

۱. تهدید به شکایت با هدف اخاذی یا اجبار نامشروع (ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی)

یکی از مهم ترین مصادیق مجرمانه شدن تهدید به شکایت، زمانی است که این تهدید، ابزاری برای اخاذی یا وادار کردن فرد به انجام یک عمل غیرقانونی یا نامشروع باشد. ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به صراحت این حالت را جرم انگاری کرده است. بر اساس این ماده، هرکس با قهر و غلبه یا تهدید دیگری را وادار به دادن سند یا نوشته یا امضاء یا مهر و یا هرگونه مالی نماید و یا سندی را از او بگیرد، به حبس از سه ماه تا دو سال و تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

در این حالت، تهدید به شکایت صرفاً پوششی است برای رسیدن به اهداف نامشروع. مثال بارز این وضعیت، زمانی است که فردی به دیگری می گوید: اگر این مبلغ پول را به من ندهی یا این سند را امضا نکنی، با طرح شکایت های واهی و بی اساس زندگی ات را سیاه می کنم و تا زمانی که به خواسته ام نرسی، دست از سرت برنمی دارم. در اینجا، قصد اصلی شکایت نیست، بلکه هدف اصلی وادار کردن فرد به پرداخت پول یا انجام کاری خارج از چارچوب قانون است.

اینجا تهدید به شکایت، خود به یک ابزار برای باج گیری تبدیل شده و جرم اخاذی یا اخذ سند با اجبار محقق می شود.

۲. همراهی تهدید به شکایت با تهدیدات نامشروع دیگر

مورد دیگری که تهدید به شکایت را مجرمانه می کند، زمانی است که این تهدید، با تهدیدات دیگری همراه شود که ذاتاً غیرقانونی و مجرمانه هستند. در این حالت، بخش تهدید به شکایت شاید به خودی خود مجرمانه نباشد، اما به دلیل همراهی با اعمال مجرمانه دیگر، کل عمل را تحت شمول جرم تهدید قرار می دهد. مصادیق این نوع تهدیدات شامل موارد زیر است:

• تهدید به ضررهای جانی: اگر فردی در کنار اعلام قصد شکایت، تهدید به ضرب و جرح، آسیب جسمانی یا قتل کند. مثلاً بگوید: اگر شکایت کنی، هم شکایت می کنم و هم بلایی سرت می آورم که دیگر نتوانی شکایت کنی.
• تهدید به تخریب اموال: در صورتی که تهدید به شکایت با تهدید به آتش زدن یا تخریب اموال طرف مقابل همراه باشد.
• تهدید به ضررهای حیثیتی و آبروریزی: اگر در کنار تهدید به شکایت، فرد به آبروریزی، پخش شایعات دروغین یا افشای اطلاعات خصوصی (که افشای آن ها خود جرم باشد) تهدید کند. به عنوان مثال: اگر به دادگاه بروی، عکس های خصوصی ات را پخش می کنم و آبرویت را می برم، سپس هم شکایت می کنم. در این سناریو، بخش پخش عکس های خصوصی و آبروریزی به وضوح جنبه مجرمانه دارد و کل عمل را به جرم تهدید بدل می کند.

۳. تهدید به افشای اسرار یا اطلاعات غیرقانونی کسب شده

تهدید به افشای اسرار، به خودی خود، یکی از مصادیق جرم تهدید در ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی است. اما زمانی که این تهدید با عنوان شکایت مطرح شود، نیز می تواند جنبه مجرمانه پیدا کند. به ویژه اگر اطلاعاتی که فرد تهدید به افشای آن ها می کند، از طرق غیرقانونی به دست آمده باشد یا افشای آن ها ذاتاً به حیثیت و آبروی شخص به شکلی نامشروع لطمه بزند، این عمل مجرمانه خواهد بود. برای مثال، اگر کسی اطلاعات محرمانه مالی یا خانوادگی دیگری را از طریق هک یا جاسوسی به دست آورده و سپس با تهدید به افشای آن ها (به بهانه شکایت یا فشار برای توافق) به دنبال مقاصد خود باشد، جرم تهدید محقق شده است. در این حالت، صرف نظر از ادعای حق شکایت، ابزار و روش به دست آوردن اطلاعات و همچنین هدف از افشای آن نامشروع است.

تشخیص این مرزهای باریک نیازمند تحلیل دقیق قصد و نیت تهدیدکننده، ماهیت عمل تهدیدشده و همچنین محتوای دقیق اظهارات او است. در این شرایط، مشاوره با یک وکیل متخصص می تواند به تفکیک دقیق حق قانونی از سوءاستفاده مجرمانه کمک شایانی کند.

انواع دیگر تهدید مجرمانه (فراتر از شکایت) و مصادیق آن

جرم تهدید محدود به مواردی نیست که در آن، شخص به شکایت کردن تهدید می کند. در بسیاری از مواقع، تهدیدات ماهیت مستقیم و مجرمانه دارند که در ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین کیفری جرم انگاری شده اند. درک این مصادیق به قربانیان تهدید کمک می کند تا حقوق خود را بهتر بشناسند و اقدامات قانونی مناسب را انجام دهند.

مصادیق ضررهای مورد تهدید در جرم تهدید

همان طور که در مبحث ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی اشاره شد، تهدید می تواند به انواع مختلفی از ضررها مربوط باشد:

1. تهدید به ضرر جانی (نفسی): این نوع تهدید مستقیماً سلامت و جان فرد را هدف قرار می دهد. مصادیق آن شامل موارد زیر است:
   • تهدید به قتل: صریحاً یا تلویحاً به سلب حیات فرد تهدید شود.
   • تهدید به نقص عضو: تهدید به قطع عضو یا وارد آوردن صدمات دائمی.
   • تهدید به ضرب و شتم: تهدید به کتک زدن، آزار جسمی یا وارد آوردن جراحات.
   • تهدید به ربودن: تهدید به ربودن شخص یا خانواده او.

   در این موارد، حتی اگر تهدید به اجرا نرسد، نفس عمل تهدید به دلیل ایجاد رعب و وحشت و به خطر انداختن امنیت روانی فرد، جرم محسوب می شود.

2. تهدید به ضرر مالی: این تهدید به اموال و دارایی های فرد مربوط می شود و هدف آن ایجاد ترس از دست دادن سرمایه یا تخریب اموال است:
   • تهدید به تخریب اموال: مانند تهدید به آتش زدن خانه، خودرو یا از بین بردن دارایی های دیگر.
   • تهدید به سرقت یا غارت: تهدید به دزدیدن اموال یا خسارت زدن به آن ها.
   • تهدید به کلاهبرداری یا ورشکستگی: تهدید به اقداماتی که منجر به ضرر مالی کلان یا نابودی کسب و کار فرد شود.
3. تهدید به ضرر شرفی/حیثیتی: این نوع تهدید به آبرو، اعتبار و جایگاه اجتماعی فرد لطمه می زند:
   • تهدید به تهمت و افترا: تهدید به نسبت دادن اعمال مجرمانه یا خلاف واقع به شخص.
   • تهدید به پخش شایعات دروغین: با هدف تخریب وجهه اجتماعی فرد.
   • تهدید به افشای مسائل خانوادگی یا اخلاقی: حتی اگر این مسائل درست باشند، افشای آن ها در صورتی که منجر به اضرار حیثیت فرد شود، می تواند جنبه تهدید مجرمانه پیدا کند.
4. تهدید به افشای سر: این مورد به اطلاعات محرمانه ای اشاره دارد که پنهان ماندن آن ها برای فرد دارای اهمیت است و افشایشان می تواند به ضررهای حیثیتی یا مالی منجر شود:
   • افشای اسرار شغلی یا تجاری: که می تواند به از دست دادن شغل یا ضرر اقتصادی منجر شود.
   • افشای اسرار خانوادگی یا پزشکی: اطلاعاتی که ماهیت شخصی و محرمانه دارند.
   • افشای اطلاعات مالی حساس: که می تواند مورد سوءاستفاده قرار گیرد.

   در این بخش، عنصر سر بودن اطلاعات و نامطلوب بودن افشای آن برای تهدیدشونده، کلیدی است.

شرایط تحقق جرم تهدید

علاوه بر عناصر سه گانه قانونی، مادی و معنوی، برای تحقق کامل جرم تهدید، شرایط دیگری نیز باید وجود داشته باشند:

1. توانایی نسبی تهدیدکننده در اجرای تهدید: تهدید باید به اندازه ای جدی باشد که عرفاً قابلیت تحقق داشته باشد و برای تهدیدشونده ایجاد ترس کند. به عنوان مثال، تهدید به قتل از سوی یک کودک پنج ساله، به دلیل عدم توانایی واقعی در اجرای آن، معمولاً جرم تلقی نمی شود. اما این توانایی نباید به صورت مطلق در نظر گرفته شود؛ صرف باور معقول تهدیدشونده به توانایی تهدیدکننده کفایت می کند.
2. جدی بودن تهدید (منتج به ترس گردد): تهدید باید ماهیت جدی داشته باشد و هدف آن ایجاد رعب و وحشت در مخاطب باشد. تهدیداتی که از روی شوخی یا در شرایطی نامعقول و غیرقابل باور مطرح می شوند و منجر به ترس واقعی نگردند، ممکن است جرم محسوب نشوند. این جدی بودن، با توجه به شرایط زمانی و مکانی و شخصیت طرفین مورد قضاوت قرار می گیرد.
3. نامشروع بودن عملی که تهدید به انجام آن می شود: همان طور که قبلاً توضیح داده شد، عملی که تهدید به انجام آن می شود باید ذاتاً غیرقانونی باشد. تهدید به انجام یک اقدام کاملاً قانونی (مانند طرح دعوا در دادگاه) جرم نیست، مگر اینکه با اهداف نامشروع دیگری همراه شود.
4. رسیدن تهدید به اطلاع تهدیدشونده: برای تحقق جرم تهدید، ضروری است که پیام تهدیدآمیز به هر طریقی (شفاهی، کتبی، اشاره ای) به گوش یا چشم تهدیدشونده برسد و او از محتوای تهدید آگاه شود. اگر کسی در غیاب دیگری او را تهدید کند و این تهدید هرگز به اطلاع فرد نرسد، جرم تهدید محقق نمی شود.

تیم وکلای متخصص در حوزه کیفری می توانند با بررسی دقیق شرایط هر پرونده، به تشخیص دقیق تحقق جرم تهدید و ارائه راهکارهای حقوقی مناسب کمک کنند.

راهنمای عملی: در مواجهه با تهدید (چه به شکایت و چه سایر موارد) چه کنیم؟

مواجهه با تهدید، چه از نوع تهدید به شکایت و چه انواع دیگر تهدیدات مجرمانه، می تواند بسیار استرس زا و نگران کننده باشد. در چنین شرایطی، حفظ خونسردی و انجام اقدامات صحیح و قانونی، اهمیت حیاتی دارد. در اینجا یک راهنمای عملی برای افرادی که مورد تهدید قرار گرفته اند، ارائه می شود:

۱. جمع آوری و حفظ مستندات و ادله اثبات جرم

یکی از مهم ترین اقدامات اولیه، جمع آوری هرگونه مدرک و مستنداتی است که بتواند وقوع تهدید را اثبات کند. در پرونده های تهدید، اثبات رکن مادی جرم و همچنین سوء نیت مجرم از اهمیت بالایی برخوردار است. این مستندات می تواند شامل موارد زیر باشد:

• پیامک ها و ایمیل ها: تمامی پیام های متنی، ایمیل ها یا هرگونه مکاتبه دیجیتالی حاوی محتوای تهدیدآمیز را ذخیره و از آن ها اسکرین شات تهیه کنید. (تصویربرداری از صفحه نمایش گوشی، تبلت یا کامپیوتر).
• وویس رکوردینگ (ضبط صدا): اگر تهدید به صورت شفاهی و از طریق تماس تلفنی یا حضوری انجام شده است، در صورت امکان، صدای تهدیدکننده را ضبط کنید. این فایل صوتی می تواند به عنوان دلیل در دادگاه ارائه شود.
• فیلم و تصاویر: اگر تهدید به صورت رفتاری یا اشاره ای بوده و یا در محیطی با دوربین مداربسته رخ داده است، تلاش کنید فیلم یا تصاویر مربوطه را به دست آورید. دوربین های امنیتی منازل، محل کار، یا اماکن عمومی می توانند شواهد ارزشمندی ارائه دهند.
• شهادت شهود: اگر شاهدانی در زمان وقوع تهدید حضور داشته اند، اطلاعات تماس آن ها را ثبت کنید. شهادت افراد مطلع و بی طرف، یکی از ادله قوی اثبات جرم تهدید در دادگاه است.
• اظهارنامه یا اوراق قضایی: اگر تهدید به شکایت از طریق ارسال اظهارنامه یا هرگونه اخطار رسمی بوده است، این مدارک را نیز به دقت نگهداری کنید.

نکته کلیدی: حفظ و جمع آوری دلایل دیجیتال (پیامک، وویس، ایمیل) در عصر حاضر اهمیت فزاینده ای دارد و می تواند مسیر اثبات جرم را بسیار هموارتر کند.

۲. مشاوره با وکیل متخصص

پس از جمع آوری مستندات اولیه، حیاتی ترین گام، مشورت با یک وکیل پایه یک دادگستری است که در زمینه جرایم کیفری و به خصوص جرم تهدید تخصص دارد. وکیل می تواند:

• ماهیت تهدید را (که آیا جرم است یا خیر) به درستی تشخیص دهد.
• ادله و مستندات شما را بررسی کرده و ارزش اثباتی آن ها را ارزیابی کند.
• بهترین مسیر قانونی را برای پیگیری پرونده به شما معرفی کند.
• شکوائیه را به نحوی تنظیم کند که تمامی جزئیات و عناصر جرم به درستی تشریح شود.
• در تمامی مراحل دادرسی، از شما دفاع کرده و حقوق قانونی تان را پیگیری نماید.

۳. مراحل قانونی شکایت

پس از مشاوره با وکیل و تکمیل مستندات، مراحل قانونی شکایت به شرح زیر است:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: در ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکوائیه خود را ثبت کنید. این شکوائیه باید شامل مشخصات کامل شاکی (فرد تهدیدشونده)، مشخصات متهم (در صورت اطلاع)، شرح کامل واقعه تهدید، زمان و مکان وقوع آن، و ذکر ادله و مستندات موجود باشد.
2. ارسال شکوائیه به دادسرا: شکوائیه پس از ثبت در دفاتر خدمات قضایی، به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارسال می شود.
3. تحقیقات مقدماتی: در دادسرا، بازپرس یا دادیار مربوطه، تحقیقات مقدماتی را آغاز می کند. این تحقیقات شامل احضار شاکی، متهم، استماع اظهارات، بررسی مستندات ارائه شده و در صورت لزوم، دستور جلب ضابطین قضایی (پلیس) برای تحقیقات بیشتر است.
4. قرار نهایی: پس از تکمیل تحقیقات، دادسرا با صدور قرار نهایی (قرار مجرمیت یا منع تعقیب)، پرونده را به دادگاه ارسال می کند یا در صورت عدم احراز جرم، آن را مختومه می کند. در صورت صدور قرار مجرمیت و تأیید آن توسط دادستان، کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری ۲ فرستاده می شود.
5. رسیدگی در دادگاه: دادگاه کیفری ۲ به پرونده رسیدگی و با توجه به ادله موجود، رأی مقتضی را صادر می کند. این رأی می تواند شامل محکومیت یا برائت متهم باشد.

۴. دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم تهدید

تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم تهدید از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اصولاً، دادگاه محل وقوع جرم صلاحیت رسیدگی را دارد. اما در مورد تهدیداتی که از طریق ابزارهای ارتباطی نوین (مانند پیامک یا شبکه های اجتماعی) انجام می شود، این قاعده کمی متفاوت است:

• اگر تهدید به صورت حضوری یا در یک مکان مشخص اتفاق افتاده باشد، دادگاه محل وقوع آن حادثه صلاحیت دارد.
• اگر تهدید از طریق پیامک، ایمیل یا فضای مجازی صورت گرفته باشد، دادگاه محلی که شخص تهدیدشونده پیام تهدید را دریافت کرده صلاحیت رسیدگی خواهد داشت، نه محل ارسال پیام. این نکته به خصوص در مواردی که طرفین در شهرهای مختلفی هستند، اهمیت زیادی پیدا می کند.

با رعایت این نکات و پیگیری هوشمندانه و قانونی، می توان از حقوق خود در برابر انواع تهدیدات محافظت کرد و عاملان آن ها را به دست قانون سپرد.

سوالات متداول

آیا تهدید به شکایت واهی نیز جرم است؟

تهدید به شکایت واهی به خودی خود ممکن است مصداق مستقیم جرم تهدید نباشد، اما می تواند زمینه را برای ارتکاب سایر جرایم فراهم کند. اگر هدف از تهدید به شکایت واهی، صرفاً ایجاد رعب و وحشت باشد و قصد واقعی برای طرح شکایت وجود نداشته باشد، یا اگر این تهدید با هدف اخاذی یا اجبار به انجام کاری نامشروع (طبق ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی) صورت گیرد، جنبه مجرمانه پیدا می کند. همچنین، اگر شکایت واهی عملاً طرح شود و موجب اتهام ناروای فردی گردد، ممکن است تحت عنوان افترا یا نشر اکاذیب قابل پیگیری باشد.

اگر تهدیدکننده توانایی انجام تهدید را نداشته باشد، باز هم جرم است؟

برای تحقق جرم تهدید، ضروری است که تهدید به اندازه ای جدی و معقول باشد که عرفاً برای تهدیدشونده ایجاد ترس کند. این بدان معناست که تهدیدکننده باید در نظر تهدیدشونده، توانایی نسبی برای اجرای تهدید را داشته باشد. به عنوان مثال، اگر یک کودک خردسال فرد بالغی را تهدید به قتل کند، به دلیل عدم توانایی واقعی و معقول در اجرای تهدید، معمولاً جرم تهدید محقق نمی شود. اما اگر تهدیدکننده فردی باشد که در ظاهر توانایی اجرای تهدید را دارد و تهدیدشونده نیز به طور جدی از آن بترسد، حتی اگر در عمل نتواند آن را اجرا کند، جرم تهدید محقق می شود.

تهدید والدین یا همسر به شکایت از سوی فرزند یا همسر جرم محسوب می شود؟

اصولاً، حق شکایت یک حق عمومی است و محدود به رابطه خانوادگی خاصی نمی شود. بنابراین، اگر فرزند یا همسر، دیگری را به شکایت قانونی (مثلاً بابت آزار، عدم پرداخت نفقه، یا هرگونه عمل مجرمانه دیگر) تهدید کند، این عمل در چارچوب یک اقدام قانونی مشروع، جرم تلقی نمی شود. با این حال، اگر این تهدید به شکایت، با هدف اخاذی، سوءاستفاده، یا همراه با تهدیدات نامشروع دیگر (مانند تهدید جانی، حیثیتی یا افشای اسرار نامشروع) باشد، می تواند جنبه مجرمانه پیدا کند. مرز این دو حالت، در قصد و نیت تهدیدکننده و ماهیت عمل همراه با تهدید است.

تفاوت میان تهدید به شکایت و اخطار از طریق اظهارنامه حقوقی چیست؟

تفاوت اصلی در هدف و شکل رسمی است. اخطار از طریق اظهارنامه حقوقی یک ابزار قانونی و رسمی است که برای ابلاغ یک خواسته، هشدار یا اطلاع رسانی رسمی به طرف مقابل استفاده می شود. هدف از آن معمولاً اتمام حجت و فراهم آوردن فرصت برای حل و فصل مسالمت آمیز یا آمادگی برای طرح دعوای رسمی است و ذاتاً مجرمانه نیست. در مقابل، تهدید به شکایت یک اصطلاح عامیانه است که می تواند شامل اخطار رسمی یا غیررسمی باشد. زمانی که این تهدید با اهداف نامشروع (مانند اخاذی) یا همراه با تهدیدات مجرمانه دیگر (مانند تهدید جانی یا حیثیتی) باشد، جنبه مجرمانه پیدا می کند. در غیر این صورت، اگر صرفاً اعلام قصد استفاده از حق قانونی شکایت باشد، تفاوتی با ماهیت یک اظهارنامه حقوقی (از نظر مشروعیت) ندارد.

آیا تهدید به قطع خدمات عمومی (مثل برق) در صورت داشتن حق قانونی، جرم است؟

اگر فرد یا نهادی (مثلاً شرکت برق) حق قانونی برای قطع خدمات عمومی در صورت عدم پرداخت بدهی یا تخلف از مقررات را داشته باشد و این موضوع را به اطلاع مشترک برساند، این عمل تهدید مجرمانه محسوب نمی شود، بلکه یک اخطار قانونی و اجرای یک حق قانونی است. اما اگر قطع خدمات بدون داشتن حق قانونی یا با هدف سوءاستفاده و اجبار به امری نامشروع صورت گیرد، می تواند مصداق جرم قرار گیرد. مثلاً اگر صاحبخانه مستأجر را به قطع برق تهدید کند تا او را وادار به تخلیه غیرقانونی کند، ممکن است این عمل جنبه مجرمانه پیدا کند.

چگونه می توانم از تهدیدات در فضای مجازی شکایت کنم؟

برای شکایت از تهدیدات در فضای مجازی، اولین و مهم ترین گام جمع آوری مستندات است. از تمامی پیام ها، تصاویر، ویدئوها و پروفایل های تهدیدکننده اسکرین شات و ضبط صفحه (Screen Recording) تهیه کنید. سپس، با این مستندات به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکوائیه خود را ثبت کنید. دادسرای عمومی و انقلاب (یا در صورت لزوم، پلیس فتا) تحقیقات لازم را انجام خواهد داد. دادگاه محل دریافت پیام تهدیدآمیز یا محل سکونت شاکی صالح به رسیدگی است.

اگر از روی عصبانیت تهدیدی کرده ام، آیا قابل پیگیری است؟

عصبانیت شدید می تواند بر عنصر سوء نیت در جرم تهدید تأثیر بگذارد، اما همیشه به معنای عدم تحقق جرم نیست. اگر تهدید به اندازه ای جدی و معقول باشد که برای تهدیدشونده ایجاد ترس کند، حتی اگر از روی عصبانیت باشد، ممکن است از نظر قانونی قابل پیگیری باشد. دادگاه به بررسی قصد و نیت واقعی تهدیدکننده، شرایط وقوع تهدید و تأثیری که بر قربانی گذاشته، می پردازد. در برخی موارد، عصبانیت می تواند به عنوان یکی از عوامل تخفیف مجازات در نظر گرفته شود، اما معمولاً مانع از اصل جرم انگاری نمی شود. بهتر است در صورت انجام چنین عملی، با یک وکیل مشورت کرده و در صورت امکان برای دلجویی و حل و فصل موضوع اقدام شود.

نتیجه گیری

در نظام حقوقی ایران، تمایز میان استفاده مشروع از حق قانونی و ارتکاب جرم تهدید، از اهمیت بسیاری برخوردار است. همان طور که بیان شد، اعلام قصد برای طرح شکایت قانونی، چه کیفری و چه حقوقی، به خودی خود جرم تلقی نمی شود و هر شهروندی از این حق برخوردار است. این اقدام صرفاً یک اخطار قانونی برای پیگیری مطالبات یا دفاع از حقوق محسوب می گردد.

با این حال، زمانی که تهدید به شکایت از مسیر قانونی خود منحرف شده و با اهداف نامشروعی نظیر اخاذی، اجبار به انجام عملی غیرقانونی، یا همراه با تهدیدات مجرمانه دیگری همچون تهدید جانی، مالی، حیثیتی یا افشای اسرار نامشروع همراه شود، آنگاه جنبه مجرمانه پیدا کرده و تحت شمول مواد ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی قرار می گیرد. در چنین مواردی، نیت و قصد تهدیدکننده و ماهیت عملی که قصد دارد از طریق تهدید محقق سازد، تعیین کننده است.

مواجهه با هرگونه تهدید، نیازمند آگاهی، خونسردی و اقدامات حقوقی صحیح است. جمع آوری دقیق مستندات، مشاوره با وکیل متخصص و پیگیری از طریق مراجع قضایی، گام های اساسی برای دفاع از حقوق خود و مقابله با سوءاستفاده های احتمالی است. توصیه می شود در صورت مواجهه با تهدید، از هرگونه اقدام هیجانی پرهیز کرده و لزوم پیگیری قانونی از طریق متخصصین را جدی بگیرید تا از پیچیدگی های حقوقی این مسائل به بهترین شکل عبور کنید و حقوق شما پایمال نشود.