دادخواست اعسار قبل از صدور اجراییه

دادخواست اعسار قبل از صدور اجراییه، به معنای ارائه درخواست از سوی مدیون مبنی بر ناتوانی در پرداخت دیون خود، حتی پیش از آنکه حکم قطعی دادگاه به مرحله صدور اجراییه برسد، است. این امکان حقوقی، که در نظام قضایی ایران محل بحث ها و تفاسیر مختلفی بوده، امروزه با اتکا به نظریات مشورتی و تحلیل قوانین، به عنوان یک استراتژی مهم برای مدیونین شناخته می شود. در این مقاله، به بررسی جامع مبانی حقوقی، شرایط، مراحل و پیامدهای طرح این دعوا می پردازیم تا ابهامات موجود در این زمینه را رفع کرده و راهنمایی عملی برای ذی نفعان ارائه دهیم.

مبانی حقوقی اعسار و اجراییه

برای درک عمیق تر مفهوم دادخواست اعسار پیش از صدور اجراییه، لازم است ابتدا با تعاریف بنیادین اعسار و اجراییه در نظام حقوقی ایران آشنا شویم. این شناخت اولیه، مسیر را برای تحلیل های بعدی هموار می سازد.

تعریف اعسار در قانون

اعسار در نظام حقوقی ما به معنای ناتوانی مالی یک شخص (معسر) در پرداخت دیون یا هزینه های دادرسی است. ماده ۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ۱۳۹۴، اعسار را چنین تعریف می کند: «معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، یا عدم دسترسی به مال خود، قادر به تأدیه دیون خود نباشد.» این تعریف صراحت دارد که معیار اعسار، نداشتن یا عدم دسترسی به اموالی است که خارج از شمول مستثنیات دین قرار می گیرند و برای پرداخت بدهی کافی نیستند.

لازم به ذکر است که اعسار به دو دسته اصلی تقسیم می شود: اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از پرداخت محکوم به (یا دیه). در بحث کنونی ما، تمرکز بر اعسار از پرداخت محکوم به است که شامل بدهی های مالی ناشی از احکام قضایی یا سایر تعهدات مالی می شود.

اجراییه چیست و چه زمانی صادر می شود؟

اجراییه یک دستور کتبی قضایی است که پس از صدور حکم قطعی دادگاه و در صورت عدم اجرای داوطلبانه آن توسط محکوم علیه، به درخواست محکوم له صادر می شود. صدور اجراییه، مرحله ای است که عملیات اجرایی برای وصول طلب یا اجرای حکم آغاز می گردد. مراحل صدور اجراییه به طور معمول به شرح زیر است:

1. صدور حکم قطعی: پس از اتمام مراحل دادرسی و قطعیت یافتن حکم (عدم اعتراض یا انقضای مهلت اعتراض)، حکم قابلیت اجرا می یابد.
2. درخواست صدور اجراییه: محکوم له (برنده دعوا) با ارائه درخواست به دادگاه صادرکننده رأی بدوی، تقاضای صدور برگ اجراییه را می کند.
3. ابلاغ اجراییه: برگ اجراییه به محکوم علیه ابلاغ می شود و او معمولاً ۱۰ روز فرصت دارد تا دین را پرداخت یا حکم را اجرا کند.

پیامدهای قانونی صدور اجراییه برای مدیون بسیار جدی است. از جمله این پیامدها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• توقیف اموال: توقیف حساب های بانکی، املاک، خودرو و سایر دارایی های محکوم علیه.
• جلب و بازداشت: در صورت عدم پرداخت دین و اثبات عدم اعسار یا عدم ارائه دادخواست اعسار در مهلت قانونی، امکان صدور حکم جلب و بازداشت محکوم علیه وجود دارد.
• ممنوع الخروجی: مدیون ممکن است ممنوع الخروج شود.

آیا مطالبه دین (بدون حکم یا اجراییه) برای طرح اعسار کافی است؟

یکی از سؤالات کلیدی در بحث دادخواست اعسار، این است که آیا برای طرح این دعوا، حتماً باید بستانکار دعوای مطالبه دین را در دادگاه اقامه کرده و حکم قطعی گرفته باشد، یا صرف مطالبه دین (مانند ارسال اظهارنامه یا درخواست صدور اجراییه ثبتی) نیز برای مدیون جهت طرح دعوای اعسار کافی است؟ این موضوع، محل اختلاف نظر میان حقوقدانان و رویه قضایی بوده است.

تحلیل دیدگاه های مختلف قضایی

در خصوص این مسئله، دو دیدگاه اصلی وجود دارد:

دیدگاه اول (اکثریت): این دیدگاه معتقد است که طرح دعوای اعسار از پرداخت دین یا تقسیط آن، لزوماً مستلزم اقامه دعوای حقوقی مطالبه دین از سوی داین (طلبکار) نیست. بلکه، صرف مطالبه دین توسط داین، مثلاً از طریق ارسال و ابلاغ اظهارنامه قانونی یا درخواست صدور اجراییه ثبتی، برای مدیون کافی است تا بتواند دادخواست اعسار و تقسیط را مطرح نماید. استدلال این گروه بر پایه این اصل است که قانونگذار در ماده ۲۷۷ قانون مدنی و مواد ۷ و ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (مصوب ۱۳۹۴) از واژه مدیون استفاده کرده است، نه محکوم علیه. این تمایز نشان می دهد که وضعیت حقوقی فرد به عنوان مدیون، بدون نیاز به صدور حکم قطعی قضایی مبنی بر محکومیت او، برای طرح دعوای اعسار کفایت می کند. به عبارت دیگر، تا زمانی که دین مسلم و قطعی باشد و مطالبه از سوی داین صورت گرفته باشد، مدیون می تواند برای اعسار اقدام کند.

طرح دعوی اعسار از پرداخت دین یا تقسیط دین مستلزم اقامه ی دعوای حقوقی دائن مبنی بر مطالبه ی دین به طرفیت مدیون نیست؛ بلکه شرط اقامه چنین دعوایی و استماع آن مطالبه ی دائن است؛ حال ممکن است با ارسال و ابلاغ اظهارنامه باشد یا صدور اجرائیه ثبتی.

دیدگاه دوم (اقلیت): این دیدگاه بر این باور است که دعوای اعسار تنها زمانی قابل پذیرش است که حکم به محکومیت مدعی اعسار (مدیون) صادر شده باشد. طبق این نظریه، تا زمانی که حکمی صادر نشده، مشخص نیست که مدیون واقعاً محکوم به پرداخت دین خواهد شد یا خیر. طرفداران این دیدگاه به رأی وحدت رویه شماره ۷۲۲ – ۱۳۹۰/۱۰/۱۳ هیأت عمومی دیوان عالی کشور استناد می کنند. این رأی مقرر می دارد: «مستفاد از صدر ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ و لحاظ مقررات قانون اعسار مصوّب سال ۱۳۱۳ این است که دعوی اعسار که مدیون در اثناء رسیدگی به دعوی داین اقامه کرده قابل استماع است و دادگاه بلحاظ ارتباط آنها باید به هر دو دعوی یکجا رسیدگی و پس از صدور حکم بر محکومیت مدیون در مورد دعوی اعسار او نیز رأی مقتضی صادر نماید.» دیدگاه اقلیت، با استنباط مفهوم مخالف این رأی، معتقد است که پیش از تقدیم دادخواست مطالبه توسط داین، حتی مدیون نمی تواند دادخواست اعسار یا تقسیط را مطرح کند.

نتیجه گیری در مورد دیدگاه غالب و قابل اتکا

با توجه به تحولات قانونی و ظهور نظریات مشورتی جدیدتر (که در ادامه به آن می پردازیم)، دیدگاه اول (اکثریت) که معتقد به امکان طرح دعوای اعسار پس از مطالبه دین و پیش از صدور اجراییه یا حتی پیش از اقامه دعوای مطالبه است، به نظر قوی تر و منطقی تر می رسد. به ویژه با توجه به اهداف قانونگذار از تسهیل شرایط برای مدیونین معسر و جلوگیری از پیامدهای نامطلوب صدور اجراییه، این تفسیر انعطاف پذیری بیشتری را برای مدیون فراهم می کند. البته، در هر صورت، دین باید ثابت و مسلم باشد، چه از طریق اقرار مدیون، چه از طریق اسناد رسمی یا تجاری، و چه با حکم قطعی دادگاه.

امکان سنجی طرح دادخواست اعسار پیش از صدور اجراییه

با توجه به مبانی حقوقی مطرح شده، این پرسش اساسی مطرح می شود که آیا مدیون می تواند قبل از صدور اجراییه و در برخی موارد حتی پیش از اقامه دعوای مطالبه از سوی داین، دادخواست اعسار خود را تقدیم کند؟ پاسخ به این پرسش، با بررسی توجیهات قانونی و رویه های قضایی موجود، مثبت است.

توجیه قانونی و حقوقی

قانونی بودن طرح دادخواست اعسار پیش از صدور اجراییه، بر مبنای چندین استدلال حقوقی استوار است:

1. واژه مدیون در قانون: همانطور که پیشتر اشاره شد، ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و سایر مواد مرتبط، از واژه مدیون استفاده کرده اند و نه لزوماً محکوم علیه. این تفاوت واژگانی مهم است. مدیون کسی است که دین بر عهده اوست، حتی اگر هنوز حکم قطعی یا اجراییه برای او صادر نشده باشد. این تفاوت، دایره شمول اعسار را گسترده تر از وضعیت پس از صدور اجراییه می سازد.
2. تحلیل نظریه مشورتی شماره ۷/۹۶/۱۴۳۳ مورخ ۱۳۹۶/۰۶/۲۶ اداره کل حقوقی قوه قضاییه: این نظریه مشورتی، که در محتوای رقبا نیز به آن اشاره شده، از اهمیت بالایی برخوردار است. بخش دوم این نظریه به صراحت بیان می دارد: «از ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴، نمی توان استفاده کرد که طرح دعوای اعسار لزوماً باید پس از ابلاغ اجراییه به عمل آید.» این جمله، به طور واضح، راه را برای تقدیم دادخواست اعسار قبل از ابلاغ اجراییه باز می کند و تأییدی بر امکان سنجی حقوقی این اقدام است. این نظریه به نوعی پاسخگوی ابهامات و اختلاف نظرهای پیشین نیز هست.
3. نقش حکم قطعی (قبل از اجراییه) در امکان طرح دعوای اعسار: برای طرح دعوای اعسار، دین باید محقق و مسلم باشد. در صورتی که حکمی از دادگاه صادر شده و قطعی شده باشد، حتی اگر اجراییه هنوز صادر نشده باشد، دین محکوم به (معین و مسلم) تلقی می شود. در این حالت، مدیون می تواند با استناد به حکم قطعی و پیش از صدور اجراییه، دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. حتی در مواردی که دین از طریق سند رسمی (مانند سند رهنی) یا اسناد تجاری با شرایط خاص، به صورت مسلم و قابل مطالبه باشد، نیز امکان طرح دعوای اعسار وجود دارد.

مزایای طرح زودهنگام دادخواست اعسار

تقدیم دادخواست اعسار در مراحل اولیه و قبل از صدور اجراییه، می تواند مزایای قابل توجهی برای مدیون به همراه داشته باشد که از جمله مهمترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جلوگیری از صدور برگ جلب و بازداشت: با تقدیم به موقع دادخواست اعسار، مدیون می تواند از صدور دستور جلب و بازداشت خود جلوگیری کند. در صورت پذیرش دادخواست اعسار، تا زمان رسیدگی و صدور حکم قطعی، برگ جلب صادر نخواهد شد و این امر به مدیون فرصت می دهد تا وضعیت مالی خود را روشن سازد.
• پیشگیری از توقیف فوری اموال: طرح زودهنگام اعسار می تواند مانع از توقیف ناگهانی و بدون برنامه اموال مدیون شود و به او فرصت دهد تا با مدیریت دارایی های خود، از شوک های مالی ناگهانی جلوگیری کند.
• امکان برنامه ریزی برای پرداخت اقساط قبل از تشدید بحران: با پذیرش اعسار، دادگاه معمولاً حکم به تقسیط دین می دهد. شروع این روند قبل از وخیم تر شدن اوضاع مالی و حقوقی، به مدیون اجازه می دهد تا با آرامش و برنامه ریزی بهتری به تعهدات خود عمل کند.
• حفظ آبرو و موقعیت اجتماعی مدیون: اقدام پیشگیرانه برای اعلام اعسار، می تواند از تبعات منفی اجتماعی و اعتباری ناشی از صدور اجراییه، توقیف اموال و به خصوص بازداشت، جلوگیری کند و به حفظ آبرو و موقعیت اجتماعی فرد کمک شایانی نماید.

آیا رد اعسار قبلی (پیش از اجراییه) مانع طرح مجدد پس از اجراییه است؟

این یک نکته حساس و مهم است که در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۶/۱۴۳۳ به آن اشاره شده است. اگر قبل از ابلاغ اجراییه، دادخواست اعسار تقدیم شده و این دادخواست «ماهیتاً رد شده باشد»، طرح مجدد دعوای اعسار در فرجه سی روزه پس از ابلاغ اجراییه، مانع بازداشت محکوم علیه نخواهد بود. دلیل این امر، قاعده «استصحاب عدم اعسار» است.

تحلیل دقیق نظریه مشورتی

«رسیدگی ماهوی و رد دعوای اعسار» به این معناست که دادگاه پس از بررسی کامل مدارک، شهود و وضعیت مالی مدیون، به این نتیجه رسیده که مدیون واقعاً معسر نیست و توانایی پرداخت دین را دارد. در چنین شرایطی، وضعیت عدم اعسار مدیون «اثبات» شده است. حال، اگر پس از صدور اجراییه و در مهلت ۳۰ روزه، مدیون مجدداً دادخواست اعسار تقدیم کند، دادگاه با استناد به حکم قطعی قبلی که اعسار او را رد کرده، می تواند فرض را بر «عدم اعسار» او بگذارد (استصحاب). به این معنی که وضعیت قبلی (عدم اعسار) ادامه دارد، مگر اینکه خلاف آن اثبات شود. بنابراین، صرف تقدیم دادخواست جدید، در این مورد خاص، مانع از بازداشت مدیون نمی شود.

چگونه می توان این چالش را مدیریت کرد؟
تنها راه برای مدیون در چنین شرایطی، اثبات «تغییر اساسی در وضعیت مالی» خود پس از تاریخ رد اعسار قبلی است. مدیون باید نشان دهد که از زمان صدور حکم رد اعسار پیشین تا زمان تقدیم دادخواست جدید، به دلایل موجه (مانند از دست دادن شغل، ورشکستگی، بیماری یا وقوع حوادث غیرمترقبه)، توانایی مالی او به قدری کاهش یافته که دیگر قادر به پرداخت دین نیست و در وضعیت اعسار قرار گرفته است. در غیر این صورت، دادخواست اعسار مجدد به احتمال زیاد با مشکل مواجه خواهد شد.

شرایط، مدارک و مراحل عملی تقدیم دادخواست

برای تقدیم موفقیت آمیز دادخواست اعسار قبل از صدور اجراییه، مدیون باید با شرایط ماهوی، مدارک لازم و مراحل عملی این فرآیند به طور کامل آشنا باشد.

شرایط ماهوی اعسار

مهم ترین شرط ماهوی برای پذیرش اعسار، ناتوانی واقعی در پرداخت دین است. این ناتوانی باید در دو جنبه بررسی شود:

1. عدم کفایت دارایی برای پرداخت دین: مدیون نباید اموال یا دارایی هایی (به جز مستثنیات دین) داشته باشد که برای پرداخت بدهی او کفایت کند.
2. عدم توانایی کسب درآمد کافی برای پرداخت یکجای دین: حتی اگر مدیون دارایی خاصی برای توقیف نداشته باشد، اما بتواند با کسب درآمد، دین را به صورت یکجا پرداخت کند، معسر محسوب نمی شود. اعسار زمانی محقق است که فرد قادر به تأمین معاش خود و خانواده اش، و همچنین پرداخت یکجای دین نباشد.

اثبات اعسار (تأکید بر نقش شهود): اثبات اعسار بر عهده مدیون است. این اثبات معمولاً از طریق شهادت کتبی و حضوری حداقل دو نفر شاهد مطلع از وضعیت مالی مدیون صورت می گیرد. شهود باید از وضعیت مالی و معیشتی مدیون آگاهی کامل داشته باشند و بتوانند در دادگاه شهادت خود را تأیید کنند. اظهارات شهود باید دقیق و منطبق با واقعیت باشد و شامل جزئیاتی از عدم وجود اموال و عدم توانایی مالی مدیون باشد.

مدارک مورد نیاز برای دادخواست اعسار قبل از اجراییه

برای تنظیم و تقدیم دادخواست اعسار، تهیه مدارک زیر ضروری است:

• کپی برابر اصل حکم قطعی محکومیت (در صورت وجود): اگر حکم قطعی صادر شده اما اجراییه هنوز ابلاغ نشده باشد.
• کپی شناسنامه و کارت ملی: جهت احراز هویت مدیون.
• فهرست کامل اموال منقول و غیرمنقول: این فهرست باید شامل کلیه اموال و دارایی های مدیون، از قبیل سپرده های بانکی، سهام، خودرو، ملک (حتی اگر در رهن باشد) و هر گونه مال دیگر باشد. ارائه مستندات مربوط به این اموال (مانند سند مالکیت، کارت خودرو، گواهی بانکی) در صورت وجود، لازم است.
• فهرست کلیه وجوه نقدی، اوراق بهادار، مطالبات از اشخاص ثالث: هر گونه دارایی نقدی، چک، سفته، اوراق قرضه یا مطالبات مدیون از دیگران.
• لیست تمام دیون به اشخاص ثالث: مدیون باید کلیه بدهی های خود به سایر افراد یا نهادها را به همراه مستندات مربوطه (مانند قبوض، قراردادها، احکام دیگر) ارائه دهد.
• شهادت کتبی حداقل دو نفر شاهد مطلع: این شهادت نامه باید شامل مشخصات کامل شهود، نشانی و شغل آن ها باشد و مضمون شهادت (آگاهی از وضعیت مالی مدیون و عدم توانایی وی در پرداخت دین) به وضوح در آن قید شود. شهود باید آماده حضور در دادگاه و تأیید شهادت خود باشند.
• در صورت مطالبه بستانکار (مثلاً اظهارنامه)، کپی آن: اگر بستانکار از طریق اظهارنامه یا سایر روش ها دین خود را مطالبه کرده باشد، ارائه کپی آن می تواند مستند طرح دعوا باشد.

مراحل گام به گام تقدیم دادخواست

فرآیند تقدیم دادخواست اعسار قبل از اجراییه به شرح زیر است:

1. تنظیم دادخواست در دفاتر خدمات قضایی: مدیون ابتدا باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، فرم دادخواست اعسار را تکمیل کند. در این دادخواست باید دلایل اعسار، وضعیت مالی، تعداد و مشخصات شهود و فهرست اموال و دیون به دقت ذکر شود.
2. ثبت و ارجاع به شعبه دادگاه حقوقی صالح: پس از تکمیل و ثبت دادخواست و پیوست مدارک، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه حقوقی محل اقامت مدیون ارجاع داده می شود.
3. ابلاغ دادخواست به بستانکار: دادگاه، نسخه ای از دادخواست و ضمائم آن را به بستانکار ابلاغ می کند تا وی از موضوع مطلع شده و در صورت لزوم دفاع کند.
4. جلسه رسیدگی و نحوه اثبات اعسار: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به دعوای اعسار تشکیل می دهد. در این جلسه، مدیون باید با کمک شهود و ارائه مستندات، اعسار خود را ثابت کند. حضور شهود در جلسه دادگاه و شهادت آن ها تحت سوگند از اهمیت بالایی برخوردار است.
5. صدور رأی بدوی و امکان تجدیدنظر: پس از بررسی دلایل و مدارک، دادگاه رأی بدوی صادر می کند. در صورت عدم رضایت هر یک از طرفین، امکان تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان وجود دارد. رأی قطعی دادگاه در خصوص اعسار، وضعیت پرداخت دین را مشخص خواهد کرد.

مرجع صالح برای رسیدگی

مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار (چه قبل و چه بعد از اجراییه)، دادگاه حقوقی محل اقامت مدیون است. این موضوع بر اساس قواعد عمومی صلاحیت محاکم تعیین می شود.

تفاوت ها و نکات کلیدی با اعسار پس از صدور اجراییه

اگرچه ماهیت دعوای اعسار در هر دو حالت (قبل و بعد از اجراییه) یکسان است، اما تفاوت هایی در زمان بندی و آثار حقوقی این دو حالت وجود دارد که شناخت آن ها برای مدیون ضروری است.

تفاوت در مهلت ها

1. اعسار پس از ابلاغ اجراییه: بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مدیون از تاریخ ابلاغ اجراییه، فقط ۳۰ روز مهلت دارد تا دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. در صورت عدم تقدیم دادخواست در این مهلت، بستانکار می تواند تقاضای جلب مدیون را از دادگاه بنماید.
2. اعسار قبل از صدور اجراییه: برای طرح دادخواست اعسار قبل از صدور اجراییه، مهلت قاطع و مشخصی در قانون تعیین نشده است. این موضوع به مدیون انعطاف بیشتری می دهد؛ اما توصیه اکید می شود که مدیون در اسرع وقت و به محض اطلاع از قطعیت دین (مثلاً با صدور حکم قطعی یا مطالبه دین از طریق اظهارنامه)، برای تقدیم دادخواست اقدام کند. تعلل در این زمینه ممکن است منجر به صدور ناگهانی اجراییه و تحمیل پیامدهای ناخواسته به مدیون شود.

تاثیر بر روند اجرا

1. نقش اعسار قبل از اجراییه در جلوگیری از شروع عملیات اجرایی: اصلی ترین مزیت طرح اعسار در این مرحله، پیشگیری از آغاز عملیات اجرایی است. با تقدیم دادخواست اعسار، اگر دادگاه آن را موجه تشخیص دهد، عملیات اجرایی (شامل توقیف اموال و صدور برگ جلب) تا زمان تعیین تکلیف نهایی اعسار متوقف یا به تأخیر می افتد.
2. نقش اعسار پس از اجراییه در توقف عملیات اجرایی: اگر مدیون پس از صدور اجراییه اقدام به طرح دعوای اعسار کند، هدف آن توقف یا تعلیق عملیات اجرایی است که قبلاً آغاز شده است. در این حالت نیز دادگاه پس از بررسی دادخواست اعسار، در صورت احراز شرایط، دستور توقف موقت عملیات اجرایی را صادر می کند تا به پرونده اعسار رسیدگی شود.

نکات مهم و توصیه های حقوقی

موضوع اعسار، به ویژه در شرایط قبل از صدور اجراییه، دارای پیچیدگی های حقوقی خاص خود است. لذا رعایت نکات زیر برای دستیابی به بهترین نتیجه ضروری است:

• مشورت با وکیل متخصص پیش از هر اقدامی: توصیه می شود پیش از هر اقدامی، حتماً با یک وکیل متخصص در امور حقوقی و اعسار مشورت کنید. وکیل می تواند شما را در تنظیم صحیح دادخواست، جمع آوری مدارک و ارائه دفاعیات لازم یاری کند.
• لزوم صداقت کامل در ارائه اطلاعات مالی و مدارک: هرگونه کتمان حقیقت یا ارائه اطلاعات غلط در مورد اموال و وضعیت مالی، می تواند منجر به رد دادخواست اعسار و حتی اتهامات کیفری برای مدیون شود.
• آماده سازی دقیق شهود و مستندات: شهود باید از وضعیت مالی شما به خوبی آگاه باشند و آمادگی حضور در دادگاه و شهادت دادن را داشته باشند. همچنین، تمامی مستندات مربوط به وضعیت مالی شما (دارایی ها، بدهی ها، درآمدها و هزینه ها) باید به طور کامل و دقیق جمع آوری و ارائه شود.
• پیگیری فعالانه پرونده در دادگاه: پس از تقدیم دادخواست، پیگیری مستمر پرونده در دادگاه و حضور در جلسات رسیدگی از اهمیت زیادی برخوردار است.

سوالات متداول

آیا برای طرح دادخواست اعسار قبل از اجراییه، حتماً باید بستانکار دین را مطالبه کرده باشد؟

بله، برای طرح دادخواست اعسار، دین باید محقق و قابل مطالبه باشد. اگرچه لزوماً نیازی به اقامه دعوای حقوقی و صدور حکم قطعی از سوی بستانکار نیست، اما مطالبه دین از طریق مقتضی، مانند ارسال اظهارنامه رسمی یا درخواست صدور اجراییه ثبتی، برای مدیون جهت طرح دادخواست اعسار کفایت می کند. در صورت اقرار صریح مدیون به دین نیز، این شرط محقق تلقی می شود.

اگر دادگاه دادخواست اعسار من را قبل از اجراییه رد کند، چه اتفاقی می افتد؟ آیا امکان اعتراض هست؟

اگر دادگاه دادخواست اعسار شما را به صورت ماهوی (یعنی پس از بررسی وضعیت مالی و احراز عدم اعسار) رد کند، این حکم قطعی می تواند مبنای استصحاب عدم اعسار در آینده باشد. یعنی اگر بعداً اجراییه صادر شود و شما مجدداً دادخواست اعسار دهید، صرف تقدیم دادخواست مانع از بازداشت شما نخواهد شد، مگر اینکه بتوانید تغییر اساسی در وضعیت مالی خود را اثبات کنید. بله، رأی بدوی دادگاه در خصوص اعسار قابل اعتراض (تجدیدنظرخواهی) در دادگاه تجدیدنظر استان است.

مدت زمان رسیدگی به دادخواست اعسار چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به دادخواست اعسار بسته به حجم کاری شعبه، تعداد پرونده ها، پیچیدگی موضوع و سرعت ابلاغ ها متفاوت است. معمولاً این فرآیند می تواند از چند ماه تا یک سال به طول انجامد. در برخی موارد، ممکن است دادگاه نیاز به تحقیقات بیشتری داشته باشد که زمان رسیدگی را افزایش می دهد.

هزینه دادرسی دادخواست اعسار چقدر است؟

در صورتی که دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی همزمان با دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (یا به صورت جداگانه) تقدیم شود، مدیون از پرداخت هزینه دادرسی معاف خواهد بود. در غیر این صورت، هزینه دادرسی بر اساس تعرفه های قانونی و بر اساس میزان دین یا محکوم به تعیین می شود. اما معمولاً خود دعوای اعسار از محکوم به، دارای هزینه دادرسی اندکی است که در صورت اثبات اعسار، مدیون می تواند از پرداخت آن نیز معاف شود.

آیا می توان همزمان با درخواست اعسار، تقاضای تقسیط دین را نیز مطرح کرد؟

بله، معمولاً دادخواست اعسار به صورت توأمان با درخواست تقسیط محکوم به مطرح می شود. به این معنی که مدیون ابتدا اعسار خود را اعلام و سپس تقاضای تقسیط دین را بر اساس توانایی های مالی خود از دادگاه می کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه با در نظر گرفتن توانایی مالی مدیون، حکم به تقسیط دین صادر خواهد کرد.

آیا برای اعسار از مهریه هم می توان قبل از اجراییه اقدام کرد؟

بله، اصولاً احکام مربوط به اعسار از پرداخت دین شامل مهریه نیز می شود. زن پس از صدور حکم طلاق و تعیین مهریه، می تواند درخواست صدور اجراییه مهریه را بنماید. مرد نیز پس از قطعیت یافتن دین مهریه (چه از طریق حکم دادگاه و چه از طریق ثبت در سند ازدواج و مطالبه)، حتی قبل از صدور اجراییه، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن را به دادگاه تقدیم کند.

نتیجه گیری

دادخواست اعسار قبل از صدور اجراییه، یک راهکار حقوقی مهم و استراتژیک برای مدیونین محسوب می شود. این امکان، که با اتکا به تحولات قانونی و نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه توجیه یافته، به مدیون فرصت می دهد تا پیش از مواجهه با پیامدهای جدی صدور اجراییه و آغاز عملیات اجرایی، وضعیت مالی خود را روشن سازد. مزایای این رویکرد، از جمله جلوگیری از جلب و بازداشت و توقیف اموال، برنامه ریزی برای پرداخت اقساط و حفظ آبروی اجتماعی، بر اهمیت آن می افزاید.

باید به یاد داشت که اعسار، حق قانونی مدیون است و نه راهی برای فرار از دین. هدف از آن، تسهیل پرداخت دیون برای افرادی است که واقعاً توانایی مالی ندارند. با این حال، فرآیند اثبات اعسار نیازمند دقت، صداقت و ارائه مستندات کافی است و نقش شهود مطلع در این میان بسیار پررنگ است. از این رو، توصیه نهایی به اقدام به موقع و کسب مشاوره ی حقوقی تخصصی از وکلای مجرب برای تنظیم صحیح دادخواست، جمع آوری مدارک لازم و پیگیری فعالانه پرونده در دادگاه است تا بهترین نتیجه ممکن برای مدیون حاصل شود.