🔥 سیری در گنجینه فرش‌های وقفی حاج حسین‌آقا ملک
تیتر نیوز/خراسان رضوی فرش میان خانواده‌های ایرانی به عنوان هنر و یک صنعت جایگاه ویژه‌ای دارد و می‌توان هنر فرش‌بافی را اوج خلاقیت و هنر در اقوام یک سرزمین دانست. نقوش فرش ایرانی و مفاهیمی که در طرح‌های بافته آن پنهان شده، از جمله مباحث تخصصی است که پرداختن به آن جالب توجه است.
در این میان موزه‌های کشور با گردآوری فرش‌های نفیس دوره‌های مختلف تاریخی از گوشه و کنار کشور، حافظ بخشی از تمدن و تاریخ ایران اسلامی هستند. موزه ملی ملک نخستین موزه وقفی خصوصی کشور از نمونه‌های این موزه‌هاست.
موزه ملی ملک بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران به واسطه بنیان‌گذار و واقف آن در حال حاضر میزبان بیش از ۱۰۰ تخته فرش اعم از قالی، قالیچه، گلیم، جاجیم و همچنین تابلوفرش است. همانطور که گفته شد بیشتر این فرش‌ها متعلق به مجموعه وقفی حاج حسین ملک و بخش از آن نیز اهدایی حسنعلی سودآور، نوه حاج حسین ملک، است.
قدمت تاریخی فرش‌های این موزه به دوره‌های قاجار تا معاصر بازمی‌گردد که علاوه بر طرح و رنگ از نظر جنس نیز تنوع دارد و در بافت آن از پشم و پنبه استفاده شده است. این فرش‌ها در حال حاضر در ۲ تالار «هنر و زندگی» و «نمایشگاه دائمی حاج حسین‌آقا ملک» در معرض دید عموم قرار گرفته است.
نفیس‌ترین فرش‌های گنجینه ملک متعلق به مجموعه فرش‌های وقفی حاج حسین‌آقا ملک است که میان آن هشت تخته فرش متعلق به دوره قاجار به چشم می‌خورد. این آثار شامل «قالیچه جانمازی کف ساده سنندج»، «قالیچه گلابتون کاشان»، «قالیچه لچک ترنج کاشان(نورالله اسماعیل‌زاده)»، «قالی افشان شاه‌عباسی مشهد»، «قالی صوف‌باف کاشان»، «قالی سالارخانی ترکمن»، «قالی لچک ترنج مشهد» و «قالی لچک ترنج کاشان» است.
قالیچه جانمازی بافت سنه یا سنندج قدیمی‌ترین دست‌بافت مجموعه فرش موزه ملی ملک به شمار می‌آید که روزگاری سجاده مرحوم حاج حسین‌آقا ملک بوده است و اکنون در نمایشگاه دائمی حاج حسین‌آقا ملک در کنار سایر وسایل شخصی وی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. این قالیچه تمام‌ابریشم با طرح کف ساده لچک‌دار در ۳۲ رج فارسی بافت یا نامتقارن و زمینه کرم‌رنگ در سال ۱۲۲۷ شمسی بافته شده و دارای حاشیه پهن قهوه‌ای‌رنگ با طرح سماوری یا لاک‌پشتی است.
همچنین قالیچه برجسته‌بافت گلابتون کاشان از دیگر نمونه‌های فرش‌های نفیس این موزه است که در تالار هنر و زندگی موزه چشم‌نوازی می‌کند. این قالیچه نقره‌بافت با طرح محرابی درختی، از جنس ابریشم، نقره و پنبه با ۶۰ گره فارسی‌بافت(نامتقارن) در زمینه خردلی‌رنگ در سال ۱۲۷۷ شمسی بافته شده است. قالیچه لچک ترنج کاشان نیز از دیگر فرش‌های وقفی این تالار است. این قالیچه تمام ابریشم توسط نورالله اسماعیل‌زاده، از قالی‌بافان دوره قاجار، با ۶۳ گره فارسی یا نامتقارن، طرح لچک و ترنج و ۲ سر ترنج و زمینه لاکی(قرمز) در سال ۱۲۷۷ شمسی بافته شده است. گل‌های شاه‌عباسی در حاشیه پهن سرمه‌ای رنگ این قالیچه و کتیبه‌ای در حاشیه فوقانی آن قابل رؤیت است.
قالی لچک ترنج مشهد معروف به «قالی عمواوغلی» نیز به عنوان بزرگترین فرش موزه ملی ملک مورد توجه بازدیدکنندگان تالار هنر و زندگی این موزه قرار دارد. این قالی در ابعاد ۵۸۸ در ۱۰۶۹ سانتیمتر به سفارش حاج حسین‌آقا ملک در کارگاه عمواوغلی در سال ۱۳۱۷ شمسی بافته و از آن برای مفروش کردن یکی از سالن‌های پذیرایی خانه ملک استفاده شده است. جالب است بدانید که برادران عمواوغلی از نام‌داران و پیشکسوتان قالی مشهد بودند که از شاخصه‌های کار آن‌ها، ریزبافت بودن با بیشترین تعداد گره در رج‌شمارهای بالاست. استفاده از رنگ‌های گیاهی و سنتی که قابل قیاس با هیچ فرشی در زمان خود نبود و نیز تناسب بی‌نظیر طرح‌ها و رنگ‌ها، این قالی‌ها را در زمره یک اثر هنری درخور تحسین قرار می‌دهد. همچنین وزن کم و لطافت بیش از اندازه، از نکات قابل اشاره در بافته‌های کارگاه برادران عمواوغلی است.
قالی تهران با طرح «شکارگاه یا گرفت‌وگیر»، یکی دیگر از آثار نفیس این تالار است. این قالی با بهره‌گیری از اسطوره‌های هندی و الیاف نخ، پشم و چله ابریشم توسط دلرهایی؛ هنرمند قالیباف تهرانی در ابعاد ۱۹۶ در ۲۹۸ سانتیمتر در سال ۱۳۴۲ شمسی در پایتخت بافته و توسط حاح حسین‌آقا ملک بر این مجموعه وقف شده است. این قالی دارای حاشیه‌ای زیبا با تصویرگری نقش سر انواع گوناگونی از حیوانات است.
همچنین قالی لچک ترنج نائین از دیگر فرش‌های نفیس موزه ملی ملک است که به عنوان ریزبافت‌ترین اثر دست‌بافت موزه در گنجینه نگهداری می‌شود. این قالی ۶ لایه که از جنس نخ، پشم و گل ابریشم در سال ۱۳۳۷ شمسی بافته شده، دارای ۶۲ گره فارسی بافت با طرح لچک ترنج افشان حیوان‌دار در زمینه سرمه‌ای رنگ است.
همانطور که گفته شد علاوه بر حاج حسن‌آقا ملک، حسینعلی سودآور، نوه حاج حسین و ناظر استصوابی موقوفات ملک مجموعه‌ای با بیش از ۱۰۰ اثر شامل گلیم، جاجیم، سفره خمیر و خورجین را به این موزه تقدیم کرده است. تنوع گلیم‌های این مجموعه از نظر نقش، رنگ و مکان بافت مورد توجه قرار دارد. منتخبی از این گلیم‌ها که با الیافی از جنس پشم و نخ پنبه به روش‌های سوزنی، لول بافت و سوزنی، لول ۲ رو، یک‌رو سوزنی در خراسان، فارس و کردستان بافته شده بود، در قالب نمایشگاه «نقش‌بافته‌ها» در تیر ماه ۱۳۹۸ در موزه ملی ملک در معرض دید عموم قرار گرفت.
از دیگر فرش‌های اهدایی این موزه می‌توان به قالی طرح گنبدی تبریز و قالیچه لچک ترنج هندسی قشقایی، اهدایی بانو ایران دست‌غیب بهشتی و تابلو فرش با موضوع دراویش، اهدایی بانو نسرین دست‌غیب بهشتی اشاره کرد که در گنجینه نگهداری می‌شود.
انتهای پیام