استانداردهای ایمنی فضای آموزشی کودکان

 ایمنی فضای آموزشی کودکان

آموزش و یادگیری بخش مهمی از زندگی هر انسان است و همه انسان ها در طول زندگانی خود تحت تعلیم و آموزش قرار می گیرند این امر در مقاطع مختلف تحصیلی و در فضاهای گوناگون مانند مهد کودک، دبستان راهنمایی و دبیرستان و …. صورت می گیرد.

به لحاظ اینکه فضا و محیطی که در آن به امر آموزش و یادگیری پرداخته می شود تاثیر بسیار مهمی در امر یادگیری دارد دقت در طراحی و ساخت این فضاها باید مورد توجه معماران و برنامه ریزان کشوری قرار گیرد و طراحی اینگونه فضاها به نحو احسن انجام شود.

در طراحی فضاهای آموزشی دو مورد اساسی وجود دارد که نقش بسیار مهمی را در چگونگی طراحی این فضاها بازی می کند و آن دو مورد که یکی جنسیت افراد استفاده کننده از فضا و دیگری مقطع تحصیلی افراد استفاده کننده می باشد اصول کلی فکر یک طراح را برای طراحی مشخص می کند.

در طراحی فضاهای آموزشی و پژوهشی که در بالا ذکرشد نوع طراحی هر کدام از آنها بسته به شمار افراد استفاده کننده از آنها متغیر و متفاوت است در طراحی چنین فضاهایی بی شک ملاحضات فرهنگی تمدنی مذهبی و … مناسب با نوع اجتماع و محیط در استاندارد های طراحی فضاهای آموزش تاثیر گذار است.

شکل استاندارد کلاس های درس به شکل مربع مستطیل است که ابعاد آنها با توجه به نوع درس و مقطع تحصیلی افراد استفاده کننده متفاوت می شود مطابق استاندارد های جهانی فضاهای لازم برای کلاس های درس نظری ۵/۶ در ۵/۸متر مربع بوده است در این کلاس ها که اصطلاحا کلاس های درس سنتی از آنها یاد می شود فضاهای لازم به ازای هر دانش آموز ۲ متر مربع بوده است و این درحالی است که اگر چنین کلاسی برای کلاس های آزاد و هنری مورد استفاده قرار گیرد به ازای هر نفر ۵/۴ متر مربع فضا نیاز است.

ارتفاع کلاس های درس باید بین ۷/۲ تا ۴/۳ در نظر گرفته شود و ایجاد هرگونه تراس یا بالکن متصل به کلاس درس ممنوع می باشد همچنین دیواره های کلاس تا ارتفاع ۵/۱ متر لازم است با سنگ پوشیده شود و از ارتفاع ۵/۱ متر به بعد با رنگ های روشن و براق پوشیده شود و همچنین پوششی که در کف کلاس به کار می رود باید غیر قابل نفوذ بوده و لغزنده نباشد که به راحتی قابل شستشو بوده و غیر براق باشد تا از کثیف شدن مداوم آن جلوگیری شود.

کارگاه و آزمایشگاه جزو لاینفک فضاهای آموزشی است و معمولا فضای آموزشی دارای کارگاه و آزمایشگاه می باشد تا دانش آموزان علاوه بر اینکه به صورت تئوری درس را فرا می گیرند در آزمایشگاه و کارگاه با فرآیند آزمون و خطای دروس آشنا شوند.

کارگاه زبان: در استاندارد های جهانی دو نوع کارگاه زبان انگلیسی مطرح است:

کارگاه L.T: گوش دادن و صحبت کردن

کارگاه L.T.R: گوش دادن صحبت کردن و ضبط کردن

این دو کارگاه در کنار هم فضایی نزدیک به ۸۰ متر نیاز دارد و سرانه هر نفر برای کارگاه و آزمایشگاه ۵/۴ متر مربع است.

از لحاظ نورپردازی کارگاه ها و آزمایشگاه ها در صورتی که نور طبیعی به آنها نرسد اشکالی ندارد اما باید حتما نور مصنوعی برای آنها تامین شده باشد.

بخش رفاهی و خدماتی: در هر فضای آموزشی یکی از قسمت های بسیار مهم جهت ارائه خدمات به دانش آموزان و محصلان بخش رفاهی و خدماتی است که این فضا شامل سرویس ها و تاسیسات بهداشتی – رستوران و سلف غذاخوری – زمین و سالن ورزشی و … است.

۱- این فضاها قابل دسترسی از راهرو یا فضاهای واسطه باشد.

۲- قابل دسترسی از حیاط مدرسه یا فضای ورودی باشد.

 

 

در زیر مشخصات یک سالن چند منظوره ورزشی را که در کنار یک فضای آموزشی لحاظ شده است را نشان می دهد:

برای برقراری ارتباط در ساختمان ها از پله شیب یا رامپ استفاده می گردد.

۱- تعداد پله هر پلکان نباید از ۳ پله کمتر باشد (وجود ۱ یا ۲ پله باعث برهم خوردن نظم و تعادل حرکتی در بین افراد می شود و به اصطلاح پله دیک وان دایک ایجاد می گردد.)

۲- برای پلکان پیش از ۳ پله باید نرده طراحی و اجرا شود.

۳- ارتفاع نرده برای بزرگسالان ۹۰ سانتی متر و برای کودکان ۷۵ تا ۸۰ سانتی متر است.

۴- فاصله میان پله و سقف آن نباید از ۲ متر کمتر باشد (این فاصله عمودی اندازه گیری می شود.)

۵- برای تعیین اندازه کف پله و سینه پله در فضاهای آموزشی از فرمول زیر استفاده می شود:

کف پله = t ارتفاع پله = h t+2h = 61&63

۱- فضاهای اداری عموما بهتر است در طبقات اول و دوم قرار گیرند تا عبور و مرور دانش آموزان و به طور کل افرادی که در فضای آموزشی رفت آمد می کنند را مد نظر قرار دهند.

۲- جاگیری کلاس های درس با توجه به پایه تحصیلی متفاوت است در مقطع ابتدایی بهتر است که کلاس ها در طبقات پائین قرار گیرند اما در مقطع راهنمایی و دبیرستان با توجه به سن دانش آموزان پایه های بالاتر در طبقات بالاتر و پایه های پائین تر در طبقات پائین تر قرار می گیرند.

آزمایشگاه و کارگاه ها با توجه به اینکه معمولا دارای وسایل سنگین هستند بهتر است در طبقات پائینی و زیر زمین تعبیه شود.

کتابخانه با توجه به اینکه فضایی است که نیاز به سکوت و دید بیرونی خوبی دارد لازم است در طبقات پائینی قرار گیرد و یا اینکه اگر دید و منظر خوبی رو به ساختمان داریم آن را در بالاترین طبقه و مشرف به منظره طراحی کنیم.

نماز خانه نیز بهتر است در طبقات پائین و نزدیک به حیاط تعبیه شود و سرویس های بهداشتی خارج از فضای آموزشی در حیاط تعبیه شود و همچنین سالن امتحانات و اجتماعات باید در طبقات همکف و زیر زمین و در اولویت دوم در طبقات بالاتر قرار گیرد.

نکته بسیار مهم در طراحی فضاهای آموزشی این است که استفاده از آسانسور در فضای آموزشی به واسطه مسائل ایمنی به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

۱- نور و روشنایی از عوامل بسیار مهم در طراحی هر نوع فضای معماری است.

۲- موقعیت، اندازه، و نوع پنجره تعیین کننده مقدار روشنایی فضا در طراحی فضای آموزشی است. معیار اصلی کیفیت فضای آموزشی نور طبیعی است اما لازم است که نور طبیعی و مصنوعی به طور همزمان استفاده شود و در عین حال جهت کلاس به سمت شمال و جنوب بوده و از ورود اشعه مستقیم خورشید به درون فضا ممانعت به عمل آید.

۱- محل نصب پنجره نباید طوری باشد که در موقع باز شدن مزاحمت ایجاد کند.

۲- پنجره هایی که در انتهای راهرو ها کریدور ها و پلکان‌ها نصب می گردند بایستی از کف دارای ارتفاع ۸۰ سانتی متر بوده و در غیر اینصورت باید دارای نرده چوبی یا فلزی مناسب باشد.

۳- حداقل ابعاد بازشو پنجره باید دارای ۵۰ سانتی متر عرض و ۶۰ سانتی متر ارتفاع بوده باشد.

۴- فضای ما بین دو پنجره در کلاس باید حداقل ممکن باشد تا از ایجاد سایه در وسط کلاس جلوگیری شود.

۵- استفاده از بازتابنده نور در کلاس های درس برای جلوگیری از ورود نور خیره کننده به کلاس مناسب است و باید تعبیه شود.

۶- در تامین هوای تازه کلاس معمولا باید از سیستم های تهویه استفاده شود و باز کردن درب و پنجره کلاس راه حل مناسبی نمی باشد.

۷- در کل برای کلاس های درس به طور کلی پنجره با مساحت ۳۰ تا ۶۰ درصد فضای نما و یا حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد مساحت کلاس مناسب است.

یک مدرسه موفق در طراحی و عملکرد محیطی باید به صورت یک جامع مشارکتی عمل کند در بسیاری از مدارس که در طراحی یک فضا مانند کلاس درس – کتابخانه و …. بر اساس اصول فرهنگی که مورد پذیرش مردم منطقه است باید عمل شود و در نتیجه حس مشارکت و رغبت بیشتری را در بین استفاده کنندگان بر می انگیزد.

هدف از ایجاد مراکز پیش دبستانی کمک به رشد جسمی ،ذهنی ، عاطفی و اجتماعی نوآموزان و در نهایت کمک به شکوفایی استعداد ها و علایق آن ها می باشد .یکی از مهم ترین وظایف این مراکز ایجاد محیطی امن ،سالم ،مطلوب همچون کانون گرم خانواده برای کودکان است .

۱-  تامین نیروی انسانی متخصص و کارآمد.

۲-  چگونگی اصول طراحی فضای فیزیکی مناسب جهت احداث چنین مراکزی چنانچه بر این باور باشیم که انجام طراحی فضایی صحیح و منطقی می تواند هدایت کننده و مبین عملکرد های منطبق با آن باشد اغراق نخواهد بود که برای بعد دوم ارزشی همانند بعد اول قایل باشیم.

از این رو ضابطه مند نمودن چنین فضا هایی این امکان را برای برنامه ریزان آموزشی و طراحان و دستگاه های اجرایی فراهم می آورد که با شناخت نیازها و روحیات استفاده کنندگان از این فضاها بتوانند به ایجاد محیط های پرورشی و آموزشی مطلوب و استاندارد برای گروه های سنی پیش دبستانی دست یابند .و از طرف د یگر از اختصاص ساختمان هاو فضا های نا مناسب به این مراکز یا ا عمال سلیقه ها و نظرات شخصی مختلف در طراحی اجتناب شود . لذا با همکاری گروهی از کارشناسان و با بهره گیری از منابع و ماخذ اقدام به تهیه و تدوین اصول و ضوابطی شده که امید است با بکار گیری نکات مندرج در این آئین کار بتوان در امر برنامه ریزی و طراحی فضا های پیش دبستانی منطبق با استاندارد های رسمی و متداول عمل نمود.

لازم است تمهیداتی برای امنیت نوآموزان در فضای بازی در نظر گرفته شود از این رو پوشاندن زمین بازی کودکان از کف پوش اسفنجی، چمن و یا مواردی که احتمال آسیب دیدن کودکان را به حداقل می رساند ضروری است. نبودن موانع آسیب زا و همه ی وسایلی که احتمال خطر را افزایش می دهد باید در فضای بازی کودکان مورد توجه قرار گیرد.

امکانات و تجهیزات به وسایل گفته می شود که به منظور اجرای برنامه های مراکز پیش دبستانی مورد نیاز است و ارتباط مستقیم با پرورش ،آموزش و نگهداری کودکان دارد .

جهت آموزش مفاهیم علوم و ریاضی ،مربی می تواند از پدیده های موجود در طبیعت و اشیاءغیر مصرفی نیز استفاده نماید.

ترازو، ساعت، خط کش، سطل در اندازه های مختلف، قطره چکان، انواع کش، انواع ظرف با دهانه های گشاد و تنگ و کشیده، مکعب های چوبی در اندازه های مختلف، انواع قالب ها، احجام مکعب و مخروط و استوانه و…

قفس جهت نگهداری حیوانات اهلی، قالب های حیوانات، ذره بین، آهن ربای نعلی شکل، دماسنج، آکواریوم، شیلنگ، پلاستیک، وان مخصوص کار با آب، بیلچه باغبان، سطل آب، جعبه های کوچک برای کاشت گیاه، ظروف پلاستیکی، اسفنج، پیمانه، انواع دانه های گیاهان، پوست خشک درختان، چراغ قوه، انواع صافی، آینه، چوب پنبه، قرقره متحرک، ماکت کره زمین، ماکت اسکلت بدن، ماکت اندام مختلف بدن.

بلوک های تولید کننده صدا یا زیلو فون، انواع مختلف طبل، مثلث موسیقی، زنگوله در اندازه و جنس های مختلف، دایره زنگی، سنج، شیپور، فلزات، انواع نوارهای موسیقی کودکانه، میز، ضبط صوت، انواع سوت.

از جمله وسایل مهد کودک ، سه پایه نقاشی، انواع تجهیزات نقاشی شامل پاستل، آبرنگ، گواش، مداد رنگی، مداد شمعی، زغال طراحی، رنگ های انگشتی، رنگ های خوراکی، ماژیک، رنگ پودری،انواع کاغذ، مقواهای نقاشی، تخته شاسی، گیره های کاغی، قیچی های کوچک، قلمو، ظروف مختلف برای درست کردن رنگ، انواع خمیر و انواع چسب.

مجموعه حداقل ۸۰ کتاب متناسب با گروه های سنی مختلف کودکان ،تابلوی قصه گویی با پارچه فوتر ،تشک نرم برای قصه گویی ،کارت های کتاب خوانی ،مجموعه ای از نوار قصه های کودکان.

تلویزیون، ویدئو، نوارهای ویدئویی مخصوص کودکان، ضبط صوت، نوارهای کاست کودکانه، پرژکتور و فیلم استریپ.

وسایل تعادلی شامل:  تخته تعادل، نردبان، طناب برای آویزان شدن، میله تعادلی، تاب، تخته پرش، چهار پایه های کوچک به ارتفاع ۲۰ سانتی متر – اسب چوبی، الاکلنگ چوبی چند کاره، قایق متحرک، سرسره مخصوص فضای بسته.

تاب،سرسره، الاکلنگ، وسایل چرخدار از جمله چرخ دستی و گاری، بلوک، بشکه، توپ، طناب، حوضچه مخصوص شن بازی با روکش مناسب.