نقش بسته بندی در زندگی روزمره ما چقدر است ؟
طراحی بسته بندی چیست؟
طراحی بسته بندی (Packaging Design) و کارتن سازی، به طور خیلی ساده و خلاصه، یعنی ساخت یک بخش خارجی برای محصولات. یک طراح بسته بندی، با استفاده از عناصری مانند رنگ، شکل، متن، مواد و بافت این بخش خارجی را ایجاد می‌کند. بسته بندی امروزه کاربرد‌های بسیار زیادی پیدا کرده‌است؛ از تبلیغات و برندینگ گرفته، تا استفاده‌های ثانویه‌ی پس از مصرف. در حالی‌که در گذشته بسته‌بندی یک موضوع خیلی ساده بوده و تمرکز آن صرفا محافظت از کالای اصلی بوده‌است. دلیل پیدایش و کاربرد اصلی بسته‌بندی هم همین موضوع است. یک بسته‌بندی در صورتی که نتواند از محصول خود به خوبی محافظت کند، بسته‌بندی موفقی نخواهد بود، زیرا فروش خوبی نخواهد داشت.
برای مثال بسته بندی یک آبمیوه یا کارتن میوه را در نظر بگیرید که ظاهر و جلوه‌ی فوق‌العاده جذابی دارد و از لحاظ کاملا ماهرانه طراحی شده‌است. اما اگر گوشه‌ای از این بسته بندی سوارخ باشد و هنگام مصرف روی لباس شما بریزد، شما دیگر آن محصول را خریداری نمی‌کنید. در نتیجه این آبمیوه شاید در ابتدا بتواند مشتریان را با ظاهرش جذب‌کند، اما در ادامه فروش موفقی نخواهد داشت و دچار شکست خواهد‌شد.
اهداف اصلی بسته بندی
همانطور که گفته‌شد بسته بندی محصولات کارکرد‌های متفاوتی دارد. بسته بندی می‌تواند ابزاری برای روایت یک داستان و ارتباط بهتر با مشتری باشد. همچنین بسته‌بندی یک تجربه احساسی برای مخاطبانش به همراه دارد. بسته‌بندی می‌تواند حواس مختلف کاربران؛ همچو لامسه، بویایی و گاها چشایی (بسته به نوع محصول) را درگیر کند تا تجربه‌ای جذاب و دلنشین برای او رقم بزند. وظایف اصلی بسته‌بندی به‌طور خلاصه، به شرح زیر هستند:
- محافظت از محصول : هدف اصلی بسته بندی، حفاظت از محتویات آن در هنگام حمل و نقل، نگهداری در انبار و زمان قرارگیری در قفسه فروشگاه است. در نتیجه بسته بندی باید قابل اطمینان باشد.
- جذب خریدار: وقتی مشتریان به قفسه‌ای پر از محصولات مشابه نگاه می‌کنند، بسته بندی محصول شما، باید به قدری جذابیت داشته‌باشد تا نظر آنها را به خود جلب کند. این هدف می‌تواند با استفاده از تکنیک‌های متفاوتی همچون استفاده از رنگ‌های خاص، طرح‌های پیچیده و… محقق شود.
- اطلاع رسانی: بسته بندی باید شامل اطلاعاتی باشد تا به کاربران اجازه دهد بدون صحبت با مسئول فروش، محصولشان را بررسی و انتخاب کنند. اینکه دقیقا چه اطلاعاتی باید روی بسته بندی درج شود، کاملا بستگی به نوع محصول دارد اما به طور کلی شامل نحوه‌ی نگهداری، طرز استفاده، تاریخ انقضا، ترکبیات و مواد داخل آن می‌شود. همچین یک بسته بندی موفق باید قادر باشد به سوال‌های زیر پاسخ دهد:
- دقیقا چه محصولی داخل بسته بندی قرار دارد؟
- این محصول برای چه کسانی طراحی شده‌است؟
- چگونه و به چه منظوری باید استفاده شود؟
- آیا محصول منقضی می‌شود؟ اگر بله، چه زمانی؟
- این محصول چگونه باعث افزایش کیفیت زندگی کاربر می‌شود؟
- و مهمتر از همه اینکه چرا کسی باید آن را بخرد؟
- تمایز: یک بسته‌بندی، به وسیله‌ی لوگو، رنگ، شکل و فرم از دیگر بسته بندی‌ها متمایز می‌شود. طراحی نوآورانه باعث ایجاد تمایز و جلب نظر مشتریان می‌شود. طراحی بسته بندی می‌تواند بیانگر ارزش‌ها و هویت برند خود باشد.
انواع بسته بندی محصول
بسته بندی محصولات سه نوع اصلی دارد که شامل نوع اول (اصلی یا اولیه)، نوع دوم ( فرعی یا ثانویه) و نوع سوم (ثالثیه) می‌شود. اکثر بسته بندی‌هایی که اطرافتان می‌بینید و یا به خاطر می‌آورید جزو گروه اول یا همان بسته بندی اصلی به حساب می‌آیند. آگاهی و استفاده درست از این سه نوع بسته بندی می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه و محافظت بهتر هنگام حمل و نقل شود.
بسته بندی اصلی
بسته بندی اصلی، کالا را در شکل و شرایط مطلوب نگه می‌دارد. این نوع بسته بندی است که وظیفه‌ی ارتباط با کاربر و انتقال اطلاعات و هویت برند را به عهده دارد. نکته مهمی که باید به آن توجه شود، این است که لزوما همه‌ی محصولات نباید هر سه نوع بسته بندی را داشته‌باشند. حتی گاهی ممکن است یک بسته بندی، هم کارکرد نوع اول را داشته باشد و هم نوع دوم.
بسته بندی نوع دوم
بسته بندی نوع دوم که بعضا بسته بندی گروهی خطاب می‌شود، وظیفه‌ی کنار هم قرار دادن چند بسته بندی اصلی، از یک محصول را به عهده دارد. این نوع بسته بندی در فروشگاه‌های اینترنتی، کاربرد بسیار زیادی دارد.
برای مثال بسته بندی یک گوشی هوشمند را در نظر بگیرید. تعداد زیادی از این بسته بندی‌های مستطیلی شکل گوشی، در جعبه‌های بزرگ کارتنی قرار می‌گیرند و سپس به فروشگاه‌ها ارسال می‌شوند. این کارتن‌ها همان بسته بندی نوع دوم هستند. وظیفه اصلی بسته بندی نوع دوم، راحت‌تر کردن انبارداری محصولات، و جابجایی آنها در تعداد کم است.
بسته‌بندی نوع سوم
بسته‌بندی نوع سوم، امکان جابجایی تعداد بالایی از بسته بندی نوع دوم را فراهم می‌کند. بسته بندی نوع سوم کارکردی شبیه نوع دوم دارد، اما در مقیاس بسیار بزرگ‌تر. ظاهر زیبا و جذاب در این نوع بسته بندی، اولویت کمتری دارد و متقابلا موضوعی که در این بسته بندی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، داشتن قابلیت جابجایی با ماشین‌آلات صنعتی است. این بسته بندی ها که اکثرا به شکل پالت‌های چوبی یا پلاستیکی هستند، بیشتر زمان خود را در کانتینرها و انبارها می‌گذرانند.
به طور خلاصه انواع بسته بندی به شرح زیر هستند:
بسته بندی نوع اول، برند، ارزش و کیفیت محصول را بیان می‌کند.
بسته بندی نوع دوم، وظیفه محافظت از محصول، هنگام جابجایی در فواصل کم را دارد.
بسته بندی نوع سوم، علاوه بر اینکه باعث کم شدن هزینه‌ها می‌شود، از محصول در حمل و نقل های طولانی، محافظت می‌کند.
فرآیند طراحی بسته بندی
پیش از آنکه طراحی بسته بندی آغاز شود، پاسخ به سه سوال زیر، حیاتی است.
- محصول مورد نظر چیست؟
- چه کسی آن را خریداری می‌کند؟
- مشتریان چگونه آن را خریداری می‌کنند؟
این سوال‌های ساده، تاثیر بسیار مهمی در طراحی بسته بندی دارند و عملا بدون دانستن جواب آنها، شروع فرآیند طراحی امکان پذیر نیست. حال بیایید این سه سوال را عمیق‌تر بررسی کنیم.
سوال اول: محصول مورد نظر چیست؟ پاسخ این سوال بسیار ساده است. محصولی که قرار است به فروش برسد چیست؟ ابعاد آن چقدر است؟ از چه جنسی ساخته شده‌است؟ آیا ظریف و شکستنی است؟ محصول حالت مایع دارد یا جامد است؟
پاسخ این سوال‌ها به طراح بسته بندی کمک می‌کند که الزامات و محدودیت‌های کلی کار را درک کند، مثلا یک محصول ظریف و شکستنی، نیازمند بسته بندی ایمن‌تری است. طراح بسته بندی پس از دانستن این پاسخ‌ها، می‌تواند راه حل‌های منطقی، خلاق و نوآورانه برای محصول ارائه دهد.
سوال دوم:چه کسی آن را خریداری می‌کند؟ چه کسانی قرار است محصول را خریداری کنند؟ آیا این محصول، فقط برای بانوان است؟ آیا مختص آقایان است یا هر دو گروه، مخاطب آن هستند؟ از لحاظ سنی، محصول چه بازه‌ای از کاربران را مورد پوشش قرار می‌دهد؟ چند درصد از مخاطبان آن محصول، به محیط زیست اهمیت می‌دهند؟ جامعه‌ی هدف محصول، از لحاظ مالی، در چه جایگاهی قرار دارند؟
طراحی بسته بندی در وهله‌ی اول باید بتواند خریداران را به خود جذب کند و این موضوع بدون شناخت کامل از کاربران، امکانپذیر نیست. برای مثال، بسته بندی برای افراد مسن، باید متن های بزرگتری داشته‌باشد. یا یک بسته بندی لوکس، نباید از مواد ارزان و نسبتا بی‌کیفیت ساخته شده‌باشد.
سوال سوم:مشتریان چگونه آن را خریداری می‌کنند؟ این محصول چگونه خریداری می‌شود؟ آیا محصول مورد نظر در سوپرمارکت‌ها به فروش می‌رسد؟ یا در یک مرکز خرید لوکس؟ آیا این محصول صرفا آنلاین به فروش می‌رسد؟ نحوه طراحی بسته بندی کاملا به نوع فروش آن بستگی دارد. برای مثال، بسته بندی محصولی که آنلاین به فروش می‌رسد و سپس پست می‌شود تا به دست کاربر برسد، با بسته بندی محصولی که در قفسه‌های فروشگاه چیده می‌شود، تفاوت زیادی دارد. محصولی که آنلاین به فروش می‌رسد، باید بسته بندی داشته باشد تا در حمل و نقل دچار آسیب نشود، اما محصولی که در فروشگاه فروخته می‌شود باید ظاهر جذابی داشته باشد تا در رقابت با محصولات مشابه، پیروز شود.
پس از آنکه پاسخ به این سوال‌ها مشخص شد، طراح بسته بندی محصول می‌تواند وارد فاز بعدی شود. اما در صورتی که ابهامی در آنها وجود داشته باشد، به این معنی است که هنوز برای شروع طراحی، زود است.